REES, LEIGHTON THOMAS (1940-2003), pencampwr dartiau'r byd

Ganwyd Leighton Rees 17 Ionawr 1940 yn Ysbyty Aberpennar, Morgannwg, unig fab Thomas Rees, gyrrwr lori a'i briod Olwen Rees (née Holt). Addysgwyd ef yn Ysgol Gynradd Trerobert yn Ynys-y-bwl lle trigai ei rieni, ac yno y cartrefodd ef am weddill ei oes. O Ysgol Trerobert aeth i Ysgol Eilradd Fodern Mill Street, Pontypridd, ac dechreuodd ymddiddori yn y gêm y daeth yn gymaint meistr arni yn fachgen ysgol yng Nghlwb y Lluoedd Unedig, Ynys-y-bwl. Gadawodd yr ysgol yn bymtheg oed a chafodd waith mewn ffactri leol, Simmond Air Accessories, cwmni a ddarparai gyfrannau i'r diwydiant moduron. Bu'n gyflogedig gyda'r cwmni hwn am 21 mlynedd. Deuai cyfle iddo bob amser cinio i ymarfer ei hobi. Trefnwyd tîm o'r ffactri i chwarae yng Nghynghrair Dartiau Pontypridd a'r Cylch a oedd ymarfer yn y Colliers' Arms, Porth. Ar ôl dwy flynedd derbyniodd wahoddiad taer i ailymuno yn y clwb yn ei bentref genedigol ac ni allai wrthod gan mai yno y cafodd gyntaf y cyfle i berffeithio ei fedrau unigryw.

Ei uchelgais oedd ennill y bencampwriaeth dartiau a drefnwyd gan y papur Sul News of the World. Cyrhaeddodd y rownd derfynol yn 1970, 1974 a 1976 ond ni wireddwyd ei freuddwyd. Erbyn 1970 yr oedd yn ddigon da i'w ddewis i chwarae dros Gymru a hefyd yn nhîm dartiau Prydain Fawr. Dechreuodd dderbyn llu o wahoddiadau i ymddangos mewn arddangosfeydd ledled Prydain. Erbyn 1972 clywodd Sid Waddell, cynhyrchydd gyda Yorkshire Television, am y doniau a oedd ar gael yn Ne Cymru, sef y tri chwaraewr arbennig o fedrus, Tony Ridler, Casnewydd, Alan Evans y Rhondda, a Leighton Rees, Ynys-y-bwl, a threfnodd i roddi cyfle iddynt ar y teledu.

Yr oedd hon yn adeg gyffrous i Leighton Rees ac yntau bellach ar groesffordd. Yr oedd y gêm amatur o dan weinyddiaeth Cymdeithas Dartiau Prydain (BDO) yn troi yn gêm broffesiynol. Yn ychwanegol cyflwynai'r teledu sefyllfa gwbl newydd a chynulleidfa fawr a dderbyniai foddhad neilltuol o wylio'r gêm. Perswadiwyd ef gan ei gyfaill David Alan Evans (1949-1999), aelod arall o dîm Cymru, i droi yn broffesiynol, a chafodd arbenigwr i ofalu am ei fuddiannau a'i wahoddiadau yn Eddie Norman, a ddaeth yn asiant iddo. Yn 1976 y bu hyn, a daeth Leighton Rees yn un o chwaraewyr dartiau mwyaf adnabyddus y sgrin deledu.

Daeth llwyddiant ysgubol iddo o fewn blwyddyn yng Nghanolfan Wembley yn Llundain (Rhagfyr 1977) yng nghwmni ei gyd-chwaraewyr rhyngwladol o dîm Cymru. Enillwyd buddugoliaeth Cwpan y Byd ganddynt, a Rees a enillodd deitl Chwaraewr Gorau'r gystadleuaeth. Ond mae'n sicr mai camp uchaf ei yrfa oedd ei lwyddiant ar 10 Chwefror 1978 pan ddaeth y chwaraewr dartiau cyntaf i ennill teitl Pencampwr y Byd yn y gystadleuaeth a drefnwyd gan y BDO yn Nottingham. Dyma'r tro cyntaf y cynhaliwyd Pencampwriaeth Dartiau'r Byd. Derbyniodd siec am dair mil o bunnoedd. Anrhydeddwyd ef ym mro ei febyd pan alwyd stryd yn Ynys-y-bwl yn Leighton Rees Close.

Yr oedd bellach yn atyniad a theithiai'n helaeth trwy'r byd. Treuliai o leiaf dri mis bob blwyddyn yn cystadlu yn yr Unol Daleithiau, gan ganolbwyntio ar daleithiau Florida, Arizona, California ac yn arbennig ddinasoedd Efrog Newydd a Las Vegas lle cynhelid Cystadleuaeth Dartiau yr Amerig yn flynyddol. Cyfrifir Leighton Rees yn hanes y gêm, ynghyd ag Eric Bristow, Jocky Wilson, John Lowe a Cliff Lazarenko, fel y rhai a boblogeiddiodd y gêm a bu Rees yn ffefryn arbennig gan wylwyr teledu. Y tu allan i'w deulu a'r gêm ei ddiddordeb pennaf oedd cefnogi tîm rygbi Pontypridd ym Mharc Ynys Angharad.

Cyfarfu â Debbie Ryle, chwaraewraig ddartiau o Anaheim, California, ar y llong 'Queen Mary' yn Long Beach, a phriodwyd hwy yn Las Vegas ar 16 Awst 1980; yr oedd ganddi un mab, Ryan y cymerodd Leighton Rees ato fel ei fab ei hun. Erbyn y 1990au yr oedd iechyd Leighton Rees yn dirywio oherwydd clefyd y galon. Cafodd driniaeth ar y ei galon yn 2001 a bu farw yn Ysbyty Frenhinol Morgannwg yn Llantrisant ar 8 Mehefin 2003. Bu farw ei weddw yn 2007.

Awdur

• D. Ben Rees

Ffynonellau

• Patrick Chaplin, Oxford Dictionary of National Biography a'r ffynonellau a roddir yno
• D. Lanning, Leighton Rees on darts (1979)
• Paul Lewis, 'Leighton Rees', The New York Times, 16 Mehefin 2003
• The Daily Telegraph, 10 Mehefin 2003

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Leighton Rees

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q1815066

Dyddiad cyhoeddi: 2013-04-13

Hawlfraint Erthygl: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/