Y Bywgraffiadur Cymreig

LLWYD, HUMPHREY (c. 1527 - 1568), hynafiaethydd a gwneuthurwr mapiau Druidum insula' a'i brif bwnc yw tarddiad yr enw Môn a hynafiaethau'r ynys. Ymddengys mai ateb oedd y llythyr i gwestiynau a ofynnwyd gan Ortelius yn ystod eu cyfarfod yn Antwerp yn 1567. Ar ôl marwolaeth Llwyd cyhoeddodd Ortelius y llythyr yn argraffiad cyntaf ei atlas Theatrum Orbis Terrarum (1570). Anfonwyd y gweithiau eraill at Ortelius gyda llythyr eglurhaol dyddiedig 3 Awst 1568. Yn y llythyr hwn
LLYWARCH ap BRAN (fl. c. 1137), 'sylfaenydd' un o 'Bymtheg Llwyth Gwynedd Dywedir ei fod yn frawd-yng-nghyfraith i Owain Gwynedd - merched i Gronw ab Owain ab Edwin, arglwydd Tegeingl, oedd gwragedd Llywarch ac Owain Gwynedd. Dywedir hefyd iddo, fel Hwfa ap Cynddelw, wasnaethu Owain Gwynedd fel stiward, ei fod yn byw yn nhrefgordd Tref Llywarch, Môn; fe'i disgrifir hefyd yn arglwydd cwmwd Menai. Am enwau rhai teuluoedd yr oedd eu haelodau yn hawlio bod yn ddisgynyddion
LLYWELYN ap GUTUN (fl. c. 1480), bardd Lewys Môn. Canwyd ymrysonau rhyngddo a D. Llwyd o Fathafarn, Guto'r Glyn, Lewys Môn a Gruffudd ab Ieuan ap Rhys Llwyd.
MADOG ap LLYWELYN, gwrthryfelwr 1294 iddo ddwy 'rodd' fawr o arian o 'wardrob' y brenin, ac yr oedd ei hawl i Feirionnydd yn cael ei chydnabod, serch nad ar goedd, gan y Goron; yn 1278 daeth â chyngaws yn erbyn Llywelyn II gerbron ustusiaid y brenin gyda'r amcan o gael ailfeddiant o'r cantref. Ar ôl 1282 ymddengys iddo ddychwelyd i Gymru a chael rhoddi iddo diroedd ym Môn. Oblegid ei berthynas â hen deulu brenhinol Aberffraw (yr oedd yn
teulu MADRYN Fadryn, Llŷn dros sir Gaernarfon, 1654-5; daliai amryw swyddi pwysfawr eraill yn siroedd Môn ac Arfon. Nid bychan oedd ei ddylanwad: medrodd gadw'r offeiriad John Gethin, priod ei chwaer Dorothy, ym mywoliaeth Llangybi ar ôl colli Cricieth o dan Ddeddf y Taeniad; medrodd rwyddhau'r ffordd i'w berthynas Thomas Meredith, prifathro Ysgol Friars ym Mangor, i fyned i fyny i Lundain yn 1647 i sicrhau ôl-ddyledion yr
MAELGWN ab OWAIN GWYNEDD (bu farw 1173) Mab Owain Gwynedd a Gwladus ferch Llywarch ap Trahaearn, brawd unfam i Iorwerth Drwyndwn ac ewythr Llywelyn I. Pan rannwyd y tiroedd y teyrnasai ei dad drostynt rhoddwyd Môn i Faelgwn, eithr gyrrwyd ef allan o'r ynys yn 1173 gan ei hannerbrawd, Dafydd I. Ffodd i Iwerddon, dychwelodd yn ddiweddarach yn yr un flwyddyn, a chymerwyd ef yn garcharor. Ni wyddys mo'i hanes wedi hynny.
MAELGWN GWYNEDD (bu farw c. 547) o bla a oedd yn bur eang a chyffredin yn y cyfnod hwnnw); mab Cadwallon Lawhir ac felly'n orŵyr i Gunedda Wledig. Bu'n teyrnasu dros Wynedd (Venedotia) yn ail chwarter y 6ed ganrif. Ymddengys fod ei deyrnas yn estyn dros y rhan fwyaf o ogledd-orllewin Cymru, gan gynnwys Môn; dywed traddodiad fod ganddo hefyd amddiffynfa yr oedd yn hoff iawn ohoni yn Negannwy ar orynys Creuddyn. Efe ydyw'r pumed
MALO (fl. 6ed ganrif), sant Llydaw ac yn rhanbarthau gogleddol Ffrainc. Yng Nghymru, ef yw nawddsant eglwysi Llanfocha (St. Maughans) a Llanfaenor yn sir Fynwy a Llanfechell ym Môn. 15 Tachwedd a nodir gan amlaf fel ei ddydd gŵyl.
MEILYR BRYDYDD (fl. c. 1100-37), pencerdd llys Gruffudd ap Cynan yn Aberffraw. Ystyrir ef y cyntaf o'r Gogynfeirdd. Yn ei hanes ef a'i fab Gwalchmai a'i ŵyrion y ceir yr enghraifft debycaf yng Nghymru i'r hyn y gwyddom gymaint mwy amdano yn Iwerddon, sef teulu yn etifeddu'r swydd o bencerdd llys i linach arbennig o dywysogion, a chan y beirdd hyn eu treftadaeth dirol oblegid eu swydd farddol. Ceir Trefeilyr a Threwalchmai ym Môn hyd heddiw
MENDS, CHRISTOPHER (1724? - 1799), cynghorwr Methodistaidd a gweinidog gyda'r Annibynwyr Cymmrodor, xlv, 34), aeth William hefyd yn Annibynnwr, ac yn wir y mae hanes y tŷ yn Nhalacharn yn cadarnhau hynny. Ni wyddys ragor am William, ond bu Christopher farw yn Plymouth, 5 Ebrill 1799. Gwelir ei hunangofiant yn yr Evangelical Magazine, 1799, 397. Yn Trafodion Cymdeithas Hynafiaethwyr a Naturiaethwyr Môn, 1942, 33-41, argraffwyd parodi diddorol o bregeth gan ryw ' Young Mends the Clothier ' - y
MERFYN FRYCH (bu farw 844), brenin Gwynedd mab Gwriad, pennaeth yn Ynys Manaw (y mae'n bosibl) ac yn disgyn (meddid) o Lywarch Hen, ac Ethyllt, tywysoges o Wynedd. Pan fu farw Hywel ap Rhodri Molwynog, ewythr ei fam, yn 825, daeth Merfyn Frych yn frenin ym Môn; yn ddiweddarach, pan fu Hywel ap Caradog farw, ymddengys iddo ddyfod yn frenin cantrefi yr ochr arall i afon Menai. Adunwyd felly etifeddiaethau disgynyddion uniongyrchol diwethaf
MEUDWY MÔN - gweler JONES, OWEN

Canlyniadau chwilio

217 - 228 of 403 for "Môn"