Cefndir Y Bywgraffiadur Cymreig

Beth yw'r Bywgraffiadur Cymreig?

• Mae'r Bywgraffiadur Cymreig yn fan cychwyn i bawb sy'n chwilio am wybodaeth fywgraffyddol am bobl ar hyd yr oesoedd y mae eu cyfraniad neu'u hamlygrwydd wedi llunio rhyw agwedd ar fywyd Cymru, yn cynnwys cyfraniadau'r Cymry ar draws y byd.
• Mae'n darparu mynediad am ddim i ryw 5,000 o erthyglau bywgraffyddol cryno yn Gymraeg a Saesneg, pob un wedi'i ymchwilio a'i ysgrifennu gan awdur arbenigol a enwir yn y testun.
• Mae'r gwrthrychau'n cynrychioli ystod eang iawn o weithgareddau, yn cynnwys crefydd, llenyddiaeth a'r celfyddydau, llywodraeth a gwleidyddiaeth, addysg ac ysgolheictod, y gyfraith, gwyddoniaeth a thechnoleg, diwydiant, economeg a masnach, amaethyddiaeth a thirfeddiannu, y lluoedd arfog, chwaraeon, fforio, dyngarwch, a mwy.
• Gwaith cyfeiriadol academaidd cynhwysfawr, awdurdodol, safonol a hygyrch yw'r Bywgraffiadur, a fwriedir ar gyfer defnyddwyr o bob cefndir.
• Diweddarir y gronfa ddata yn rheolaidd, gan flaenoriaethu erthyglau sydd fwyaf angen eu cynnwys neu'u diwygio. Mae'r ymdriniaeth yn ymestyn yn raddol er mwyn:
  • cynnwys pobl a fu farw yn ddiweddar;
  • llenwi bylchau, yn arbennig ar gyfer y degawdau ers 1970;
  • gwella cydbwysedd y Bywgraffiadur mewn meysydd nad ydynt wedi derbyn cymaint o sylw ag eraill yn hanesyddol (e.e. gwyddoniaeth, chwaraeon, ac yn arbennig merched);
  • adolygu erthyglau hŷn yng ngoleuni ysgolheictod a safonau academaidd modern.
• Saif y Bywgraffiadur erbyn hyn ochr yn ochr â phrif adnoddau digidol eraill Cymru, megis Casgliad y Werin, Hwb a chasgliadau digidol Llyfrgell Genedlaethol Cymru.

Pwy sydd yn y Bywgraffiadur Cymreig?

• Fel arfer, cynhwysir pobl sydd wedi cyrraedd amlygrwydd neu wedi gwneud cyfraniad arbennig neu arloesol yn eu meysydd, yn arbennig os yw eu cyfraniad yn barhaus ac ar lefel genedlaethol neu ryngwladol.
• Gellir cynnwys pobl a aned yng Nghymru, lle bynnag y gwnaethant eu cyfraniad. Mae hyn yn gallu cynnwys pobl a adawodd Gymru yn ifanc i ddilyn gyrfaoedd mewn mannau eraill. Eto i gyd, ni raid cynnwys rhai a ddigwyddodd gael eu geni yng Nghymru.
• Gellir cynnwys pobl a aned y tu allan i Gymru, a wnaeth gyfraniad arwyddocaol i fywyd Cymru, neu yn eu meysydd tra buont yn byw yng Nghymru. Gall hyn gynnwys pobl a ddaeth i fyw yng Nghymru ac a wnaeth waith pwysig yma, neu a dreuliodd gyfnodau arwyddocaol yma, neu hyd yn oed rhai a gyfrannodd i ddiwylliant Cymru heb fyw yma erioed.
• Nid yw tras Gymreig ynddi'i hun yn ddigon o faen prawf, oni bai fod hunaniaeth Gymreig yr unigolyn dan sylw yn amlwg yn bwysig yn ei g/yrfa.
• Cedwir lle ar gyfer rhai a gyfrannodd yn eu cylchoedd lleol yn bennaf, yn enwedig y rhai a gafodd lai o gyfleoedd nag eraill i ennill amlygrwydd ehangach, ac os nad yw rhywrai'n ddigon pwysig i gyfiawnhau cofnodion unigol, gellid eu cynnwys mewn erthygl thematig ar fudiad neu grŵp.
• Nid oes rhaid i gyfraniad unigolyn fod yn gwbl gonfensiynol neu hyd yn oed yn gadarnhaol.
• Ni chyhoeddir erthyglau tan o leiaf tair blynedd ar ôl i'r unigolyn farw.

Mae angen awduron newydd i ysgrifennu erthyglau am unigolion sy'n haeddu lle yn Y Bywgraffiadur Cymreig er mwyn sicrhau bod bywgraffiadau newydd yn cael eu cyhoeddi'n brydlon a pharhaus. Gellir gweld rhestr o erthyglau sydd angen eu hychwanegu i'r Bywgraffiadur yma.

Os hoffech lunio erthygl am rywun ar y rhestr, cysylltwch â ni.

Pa wybodaeth sydd yn y Bywgraffiadur Cymreig ar gyfer pob unigolyn?

Amcan pob erthygl yw egluro pwy oedd yr unigolyn, eu pwysigrwydd, a'u perthynas â Chymru. Mae pob erthygl yn cael ei ymchwilio'n llawn, a'r ffeithiau'n cael eu dilysu hyd y gellir. Nid molawdau mo'r erthyglau, ond asesiadau gonest o gyfraniad y gwrthrych, gan gydnabod gwendidau a methiannau yn ogystal â champau. Hyd y bo modd, dylai'r wybodaeth ym mhob erthygl gynnwys manylion am:

• enw llawn y gwrthrych ac unrhyw ffugenwau, gan gynnwys ffurf fwyaf cyffredin yr enw, yn ogystal ag unrhyw enw barddol, enw proffesiynol, talfyriadau a llysenwau;
• dyddiadau geni, marw a chladdu/amlosgi;
• lleoedd a gysylltir â'r unigolyn (e.e. man geni, bedyddio, preswyliad, addysg, cyflogaeth, priodi, marw, claddu/amlosgi, gwasgaru llwch, ac ati);
• cymeriad yr unigolyn (personoliaeth, pryd a gwedd);
• aelodau teulu (tad, mam, brodyr a chwiorydd, priod/cymar, plant);
• gyrfa'r unigolyn (addysg, galwedigaeth, swyddi, penodiadau, anrhydeddau, ac ati);
• cyraeddiadau a chynhysgaeth - barn gytbwys am arwyddocâd cyfraniad y gwrthrych, gan amlinellu pam bod yr unigolyn yn haeddu cael ei g/chofio;
• achos marwolaeth;
• ffynonellau'r erthygl, gan gynnwys gwybodaeth bersonol, ffynonellau llafar, ysgrifau coffa, bywgraffiadau a thrafodaethau safonol, cyfeiriadau at ddarluniau neu gerfluniau o'r gwrthrych, defnyddiau ffilm a sain, a chasgliadau o archifau a phapurau.

Mae dolenni o fewn erthyglau yn darparu croesgyfeiriadau i erthyglau perthnasol am aelodau teulu, cydweithwyr a chyfeillion.

Mae'r canllawiau i awduron ar gael yma.

Rydym yn croesawu sylwadau gan ddefnyddwyr. Os hoffech chi awgrymu erthygl newydd neu olygiad i erthygl sy'n bodoli eisoes, cysylltwch â ni gan gynnwys cymaint o wybodaeth â phosib yn eich neges. Bydd y tîm golygyddol yn adolygu'ch awgrymiadau ac yn cysylltu'n ôl â chi.

Beth yw hanes y Bywgraffiadur Cymreig?

• Cyhoeddwyd y Bywgraffiadur yn wreiddiol gan Gymdeithas Anrhydeddus y Cymmrodorion mewn tair cyfrol Gymraeg a dwy gyfrol Saesneg yn cwmpasu holl hanes Cymru hyd at 1970:
  • Y Bywgraffiadur Cymreig Hyd 1940, gol. John Edward Lloyd ac R. T. Jenkins (Llundain, 1953)
  • The Dictionary of Welsh Biography down to 1940, ed. John Edward Lloyd and R. T. Jenkins (London, 1959)
  • Y Bywgraffiadur Cymreig 1941-1950, gol. R. T. Jenkins ac E. D. Jones (Llundain, 1970)
  • Y Bywgraffiadur Cymreig 1951-1970, gol. E. D. Jones a Brynley F. Roberts (Llundain, 1997)
  • The Dictionary of Welsh Biography 1941-1970, ed. R. T. Jenkins, E. D. Jones and Brynley F. Roberts (London, 2001)
• Gellir gweld rhagair, ysgrifwyr, rhestr byrfoddau &c y cyfrolau gwreiddiol yma.
• Penderfynodd y Cymmrodorion ddechrau ar y gwaith o baratoi geiriadur bywgraffyddol Cymreig yn 1938, a phenodwyd Syr J. E. Lloyd yn Olygydd ac R. T. Jenkins yn gynorthwywr iddo. Rhoddwyd y cynllun heibio dros dro yn ystod blynyddoedd cyntaf y rhyfel, a phan ailgydiwyd yn y gwaith tua diwedd 1943 dewisodd Lloyd weithredu fel Golygydd Ymgynghorol, gyda Jenkins yn Olygydd. Pan fu farw Lloyd yn 1947 penodwyd Llyfrgellydd Cenedlaethol Cymru, Syr William Llewelyn Davies, yn Gydolygydd, a dyna ddechrau'r cyswllt agos â'r Bywgraffiadur sydd wedi parhau yn y Llyfrgell hyd heddiw. Bu dau Lyfrgellydd arall yn Olygyddion yn eu tro, sef Dr E. D. Jones (1965-1987) a Dr Brynley F. Roberts (1987-2013). Y Golygydd presennol yw Dafydd Johnston, sy'n Athro Emeritws yng Nghanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru, a'r Golygydd Cynorthwyol yw'r Athro Elin Haf Gruffydd Jones, Cyfarwyddwr Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru. Mae Bwrdd Ymgynghorol yn cwrdd yn flynyddol i gynghori'r Golygydd a'r Grŵp Gweithredol ar faterion yn ymwneud â datblygiad YBC.
• Yn 2007 lansiodd y Llyfrgell Genedlaethol fersiwn electronig chwiliadwy o'r holl gofnodion yn y cyfrolau uchod, yn ogystal ag erthyglau am nifer o unigolion a fu farw ers 1970.
• Ar-lein yn unig y cyhoeddir y Bywgraffiadur erbyn hyn. Ers 2014, cynhelir a datblygir y wefan gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru a Chanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru ar y cyd, gyda chefnogaeth y Cymmrodorion. Yn ystod 2018, uwchraddiwyd y wefan ac mae bellach yn cynnwys dyluniad, ffwythiannau a chynnwys newydd. Datblygwyd y wefan newydd gyda chymorth nawdd gan Ymddiriedolaeth Elusennol Colwinston a'r Llyfrgell Genedlaethol.
• Yn unol â pholisi'r Llyfrgell ar gyfer ei holl adnoddau arlein, mae'r Bywgraffiadur ar gael i'r cyhoedd yn rhad ac am ddim.
• Bwriedir cyfoethogi'r Bywgraffiadur trwy ei wneud yn amlgyfryngol, gyda delweddau, sain a fideo, a'i wneud yn adnodd addas ar gyfer sianelau'r cyfryngau cymdeithasol.

Os hoffech chi gyfrannu'n ariannol tuag at gynnal a datblygu'r wefan hon, ewch i'n tudalen codi arian.