CLARK, GEORGE THOMAS (1809 - 1898), peiriannydd a hynafiaethydd
Dyddiad geni: 1809
Dyddiad marw: 1898
Priod: Ann Clark (née Lewis)
Plentyn: Godfrey Lewis Clark
Rhiant: Clara Clark (née Dicey)
Rhiant: George Clark
Rhyw: Gwryw
Galwedigaeth: peiriannydd a hynafiaethydd
Maes gweithgaredd: Peirianneg, Adeiladu, Pensaerniaeth Forwrol ac Arolygu Tir; Hanes a Diwylliant; Ysgolheictod ac Ieithoedd
Awdur: Henry John Randall
Ganwyd 26 Mai 1809, mab George Clark (1777 - 1848), caplan yn y Chelsea Hospital, a Clara Dicey. Fe'i haddysgwyd yn ysgol Charterhouse, a bu am gyfnod yn astudio meddyginiaeth, ond penderfynodd fynd yn beiriannydd. Bu'n gweithio o dan I. K. Brunel ar y Great Western Railway, gan arolygu'r gwaith ar stesion Paddington a'r pontydd yn Basildon a Moulsford; efe a ysgrifennodd y teithlyfr dienw i'r rheilffordd hon a gyhoeddwyd yn 1839 ac a wnaethpwyd yn hanes llawnach yn 1846. Tua'r flwyddyn 1843 aeth i'r India i wneuthur gwaith peirianyddol dros y Llywodraeth, eithr nid arhosodd yno'n hir, o achos ei iechyd. Parodd erthygl a ysgrifennodd i'r Westminster Review iddo gael ei ddewis yn arolygydd o dan y ' General Board of Health,' pryd y bu iddo baratoi adroddiadau a gyhoeddwyd ar gyflwr iechydol rhai o drefi De Cymru; fe'i dewiswyd yn un o dri comisiynydd y bwrdd hwn.
Blwyddyn bwysig yn ei fywyd oedd 1852. Yn y flwyddyn honno fe'i dewiswyd yn ymddiriedolwr o dan ewyllys Syr Josiah John Guest; o hynny ymlaen hyd 1897 efe oedd gwir lywodraethwr gwaith haearn enwog Dowlais. Nid oedd gwaith Dowlais yn talu ar y pryd, eithr bu i Clark, gyda'i athrylith fel gweinyddwr a'i allu i ddewis cyd-swyddogion gwir gymwys, lwyddo i'w ddyrchafu i fod yn un o'r gweithydd pwysicaf yn y wlad. Bu'n cynorthwyo Syr Henry Bessemer i berffeithio'i ddull newydd o wneuthur dur, cyrchodd haearn brwd o Bilbao yn Sbaen ac o fannau newydd yng Nghymru, ac, yn ddiweddarach, er mwyn arbed costau cludo, symudodd y gwaith o Ddowlais i Gaerdydd. Yr oedd ei ddiddordeb mewn materion diwylliannol a chymdeithasol lawn cymaint â'i ddiddordeb mewn busnes a masnach. Codwyd ysbyty Dowlais ar ei gost ef; efe hefyd a fu'n gyfrifol am achosi agor ysgolion Dowlais.
Eithr ar gyfrif gwaith Clark fel hynafiaethydd y coffeir ef yn bennaf. Ysgrifennodd draethawd gwerthfawr ar gastell Caerffili pan nad oedd ond 25 oed. Yn 1843 bu'n helpu i sefydlu'r gymdeithas a adweinid wedi hynny'n 'Royal Archaeological Institute,' a bu cysylltiad hir rhyngddo â hi ac â'r Cambrian Archaeological Association. Oblegid ei fod yn beiriannydd nid yw'n rhyfedd i bwnc amddiffynfeydd y Canol Oesoedd dynnu ei sylw; cyhoeddodd astudiaethau manwl ar amryw gestyll - rhai Cymru yn eu plith - a chyhoeddwyd hwynt gyda'i gilydd yn 1884 o dan y teitl Mediaeval Military Architecture in England, gwaith sydd yn parhau'n bwysig. Cyhoeddodd gasgliad helaeth o siarteri yn ymwneud â Sir Forgannwg - gweler yr ail arg. mewn chwe chyfrol a gyhoeddwyd yn 1910, o dan yr enw Cartae et Alia Munimenta quae ad Dominium de Glamorgancia pertinent. Y gwaith gwerthfawr hwn ydyw sylfaen pob gwaith ymchwil a wnaethpwyd wedi hynny i hanes cynnar y sir honno; hwn hefyd oedd sylfaen gwaith arall gan Clark, sef Land of Morgan (1883). Y mae ei waith ar achau teuluoedd y sir, Limbus Patrum Morganiae et Glamorganiae…, 1886, yn parhau i gael ei ddefnyddio.
Priododd Ann, ferch Henry Lewis, Greenmeadow, Tongwynlais, 3 Ebrill 1850. Bu hi farw 6 Ebrill 1885 gan adael mab, GODFREY LEWIS CLARK, a merch. Bu G. T. Clark farw yn Nhalygarn, gerllaw Pontyclun, 31 Ionawr 1898.
Awdur
- Henry John Randall, (1877 - 1964)
- Oxford Dictionary of National Biography
- cofiant a llun yn Cartae et Alia Munimenta quae ad Dominium de Glamorgan pertinent (1910)
- Archifau LlGC: NLW MSS 5171-5234: G. T. Clark Manuscripts
- Archifau LlGC: NLW MS 6115B: The Earls, Earldom, and Castle of Pembroke... (copy), with notes
- Archifau LlGC: NLW MS 11082A: Letters
- Archifau LlGC: NLW MS 14991B: Sermons on the Beatitudes by Samuel Clarke
- Archifau LlGC: NLW MS 14992C. - Clark parentalia letters
- Archifau LlGC: NLW MS 14993E: Limbus partum epistolae of George Clarke
- Archifau LlGC: NLW MS 14994E: Limbus patrum epistolae of George Clarke
- Archifau LlGC: NLW MS 14995A: Notes and extracts by George Clarke
- Archifau LlGC: NLW MS 14996D: Quotations from Milton by George Clarke
- Archifau LlGC: NLW MS 14997B: A commonplace book of Joseph and George Clarke
- Archifau LlGC: NLW MS 14998A: A diary of George Clarke
- Archifau LlGC: NLW MS 14999E: Letters from Mrs Ann Dicey
- Archifau LlGC: NLW MS 15000C: Typescript copies of letters, 1804-1815, of George Clarke
- Archifau LlGC: NLW MS 15001C: Typescript copies of letters, 1815-1828, of George Clarke
- Archifau LlGC: NLW MS 15002A: A journal of a tour through Wales by Charles R. Clark
- Archifau LlGC: NLW MS 15003B: A diary of George Thomas Clark
- Archifau LlGC: NLW MS 15004B: Diaries of George Thomas Clark
Ffynonellau
- Brian Lloyd James, G.T.Clark: Scholar Ironmaster in the Victorian Age (University of Wales Press 1998)
- Erthygl Wicipedia: George Thomas Clark
Darllen Pellach
- George Thomas Clark, Report to the General Board of Health on a preliminary inquiry into the sewerage, drainage, and supply of water, and the sanitary conditions of the inhabitants of the county of the borough of Carmarthen (Clark London 1849)
Gweithiau
Dyddiad cyhoeddi: 1953
Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/
Mae'r Bywgraffiadur Cymreig yn cael ei ddarparu gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru a Chanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru. Mae ar gael am ddim ac nid yw'n derbyn cymorth grant. Byddai cyfraniad ariannol yn ein helpu i gynnal a gwella'r wefan er mwyn i ni fedru parhau i gydnabod Cymry sydd wedi gwneud cyfraniad nodedig i fywyd yng Nghymru a thu hwnt.
Ewch i'n tudalen codi arian am ragor o wybodaeth.