GRUFFYDD, ELIS (fl. 1500-52), 'milwr o Galais,' copiydd, cyfieithydd, a chroniclwr

Ganwyd rhwng 1490 a 1500 yn y Gronnant Uchaf, Gwespyr, plwyf Llanasa, Sir y Fflint, lle yr etifeddodd 24 erw o dir oddi wrth ei ewythr Siôn ap Dafydd. Ni wyddys dim am ei fywyd cynnar yng Nghymru, ond yn ei 'Gronicl' dywed lawer amdano'i hun fel gwasanaethwr i deulu Wingfield, yn Llundain ac yn Ffrainc. Yr oedd gyda Syr Robert Wingfield ar ' Faes y Brethyn Euraid ' ger Calais yn 1521, pan gyfarfu'r ymherodr Siarl V a Harri VIII, a hefyd ym myddin dug Suffolk (Syr Charles Brandon) yn ystod y cyrch yn Ffrainc rhwng Gorffennaf a'r Nadolig 1523. O ddechrau 1524 hyd 1529 bu'n geidwad ar blas Syr Robert Wingfield yn Llundain; ac yno y copïodd lawysgrif Caerdydd, Phillipps 10823, casgliad o farddoniaeth a rhyddiaith Gymraeg.

Ar 27 Ionawr 1529 ymunodd â gwarchodlu Calais ac yno a hwnt ac yma yn Ffrainc gyda'r fyddin Seisnig y treuliodd y gweddill o'i oes. Yno hefyd y cyfieithodd o'r Saesneg gasgliad helaeth o feddyginiaethau (Cwrtmawr MS 1D ), gan ei orffen tua 1548, ac y lluniodd ei gronicl o hanes y byd o'r cread hyd at ei ddyddiau ef ei hun (Llawysgrifau NLW MS 5276iD , NLW MS NLW MS 5276iiD a NLW MS 3054iiD ). Cyfieithiad a chyfaddasiad o groniclau Saesneg a Ffrangeg yw'r rhan fwyaf o'r cynnwys, ond weithiau defnyddir 'rhai o lyfrau Cymru.' Y rhan fwyaf gwreiddiol a gwerthfawr yw'r rhan olaf, lle yr ymdrinir â chyfnod Elis ei hun ac â llawer o'i helyntion personol.

Ni wyddys dyddiad ei farw, ond yr oedd yn fyw yn 1552.

Awdur

• Yr Athro Thomas Jones

Ffynonellau

• Archifau LlGC: NLW MS 5276iD (Cyfrol 1 Rhan 1): Cronicl o wech oesodd. MS 1560' Rhan I
• Archifau LlGC: NLW MS 5276iiD (Cyfrol 1 Rhan 2): Cronicl o wech oesodd. MS 1560' Rhan II
• Archifau LlGC: NLW MS 3054iD (Cyfrol 2 Rhan 1): Cronicl Elis Gruffydd Rhan I
• Archifau LlGC: NLW MS 3054iiD (Cyfrol 2 Rhan 2): Cronicl Elis Gruffydd Rhan II
• Archifau LlGC: Cwrtmawr MS 1D: Llawysgrif Elis Gruffydd
• Archifau LlGC: Cardiff MS 3.4 (RMWL Cardiff MS 5): Llyfr Ellis Gruffydd
• Edward Arthur Lewis, An Inventory of the Early Chancery Proceedings concerning Wales (1937), 115
• Reports of the Historical Manuscripts Commission, i, 214; ii, 96, 871
• Bulletin of the Board of Celtic Studies, x, 284; xi, 21, 85
• Thomas Jones, Mân Us: sgyrsiau ac ysgrifau (Caerdydd 1949), 60

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Elis Gruffydd

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 7271473
• Wikidata: Q3404550

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/