OWEN, WILLIAM (1785 - 1864), hynafiaethydd

Ganwyd 1785 ym Miwmares, a bu'n ddisgybl yn yr ysgol ramadeg yno. Gwasnaethodd fel môr-filwr yn y rhyfel yn erbyn Napoleon. O 1824 ymlaen cysylltir ei enw â thref Caernarfon, lle yr adwaenid ef fel William Owen ' Y Pab.' Yn ôl ei dystiolaeth ef ei hun, derbyniodd y llysenw hwn mewn canlyniad i ryw bamffled a gyhoeddodd yn 1829 yn amddiffyn y safiad a wnaeth ardalydd Môn yn Nhŷr Arglwyddi dros ryddfreiniad y Pabyddion. Ac am yr un rheswm, meddai, aeth mor ffiaidd yng ngolwg ei gydwladwyr fel na chwenychai neb roddi gwaith iddo. Ymddengys mai'n llifio coed mewn pwll llif y bu am gyfnod helaeth o'i oes. Ymddiddorai'n fawr mewn hynafiaethau; clywir amdano o bryd i'w gilydd yn archwilio hen gofrestrau yn Llundain, neu'n dehongli hen arysgrifau yma ac acw yng Nghymru. Ond fel hanesydd, hygoelus i'r eithaf ydoedd, fel y dengys hynny o'i waith sydd ar glawr, sef Drych Crefyddol yn dangos Dechreuad y Grefydd Brotestanaidd, etc., 1824; Hanes Cyflafan neu Ddinystr y Beirdd Cymreig, etc. (traethawd buddugol yn eisteddfod Cymreigyddion Caernarfon, 1824); Y Drych Bradwriaethol, sef Hanes Brad y Cyllyll Hirion, 1825; Hanes Dechreuad Cenedl y Cymry, 1826; Hanes Owain Glandwr, [ sic ] 1833; a History of Dolbadarn Castle, Llanberis (d.d.). Treuliodd ei oes mewn dygn dlodi a bu farw 15 Chwefror 1864.

Awdur

• Emyr Gwynne Jones, (1911 - 1972)

Ffynonellau

• J. E. Lloyd, Owen Glendower / Owen Glyn Dwr (1931), 157-8, ac yn Trafodion Cymdeithas Hynafiaethwyr a Naturiaethwyr Môn, 1921, 43-4
• Cyfaill yr aelwyd cylchgrawn misol at wasanaeth oriau hamddenol y Cymry, yn cynnwys chwedleuaeth, cerddoriaeth, barddoniaeth, gwyddoniaeth, a llenyddiaeth bur, adeiladol, a dyddanus a'r Y Frythones at wasanaeth merched a gwragedd Cymru (Llanelli 1879-1891), 1892, 93-5
• Gwaith y Parch. Walter Davies (Gwallter Mechain) (Caerfyrddin 1866-1868), ii, 512-41
• U.C.N.W. Plas Newydd correspondence
• Carnarvon and Denbigh herald, and North and South Wales independent, 20 Chwefror 1864

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q20734688

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/