TELFORD, THOMAS (1757 - 1834), peiriannydd sifil enwog a ddechreuodd fel prentis saer maen

Ganwyd 9 Awst 1757 yn Westerkirk, pentref bychan diarffordd yn Dumfries, Sgotland, yn fab i fugail. Ceir ei hanes yn D.N.B. a gweithiau eraill; gweler hefyd Syr Alexander Gibb, The Story of Thomas Telford: The Rise of Civil Engineering (London, 1935); yma ni bydd a fynnom ond â'i waith yng Nghymru a'r goror. Daeth Telford yn ' surveyor of public works ' yn Swydd Amwythig ac, yn 1793, yn beiriannydd, pensaer, etc., i gwmni'r Ellesmere Canal, a oedd am gysylltu afonydd Merswy, Dyfrdwy, a Hafren. Golygodd y gwaith ar y gamlas i Telford orfod gwneuthur dau beth a oedd yn anghyffredin braidd ym Mhrydain ar y pryd ac a brofodd gymaint o wreiddiolder a berthynai iddo fel cynlluniwr a pheiriannydd, sef gwneuthur y pontydd sydd yn cario dwr y gamlas dros ddyffryn afon Ceiriog yng Nghastell y Waun (Chirk) a thros ddyffryn Dyfrdwy ym Mhontycysylltau - dau waith y dywedwyd amdanynt eu bod ' among the boldest efforts of human invention in modern times.' Bu gwaith Pontcysylltau ar droed o 1795 hyd 1805 a'r llall o 1796 hyd 1801. Wedi hyn bu Telford yn brysur mewn mannau eraill; er enghraifft, yn Sgotland - ffyrdd, pontydd, a phorthladdoedd, a'r Caledonian Canal. Yr oedd mor brofiadol yn y gwaith o wneuthur neu wella ffyrdd a phontydd nes y gofynnwyd iddo gan y Llywodraeth dalu sylw i'r ffordd sydd yn arwain o Amwythig i Gaergybi - y 'ffordd bost,' i Iwerddon, yr ' Holyhead Road ' fel y gelwir hi hyd heddiw, ac yn arbennig i gwestiwn pontio Menai a thrwy hynny osgoi perygl croesi rhwng Sir Gaernarfon a sir Fôn mewn ysgraffau. Cynlluniodd Telford bont grog dros gulfor Menai, rhywbeth nad oedd peirianwyr Lloegr ddim wedi gwneud fawr o arbrawf arno cyn hyn. Wedi i arbenigwyr roddi barn ar y cynllun ac i un o bwyllgorau'r Ty Cyffredin ei gymeradwyo penderfynodd y Senedd ddarparu'r arian. Dechreuwyd gwaith ar y bont ym mis Awst 1819 a chwplawyd ef, bron, ym mis Ebrill 1825. Yn 1822-6 gwnaeth Telford bont gyffelyb dros afon Conwy. Heblaw ei waith yng Ngogledd Cymru a'r gororau bu Telford yn paratoi adroddiadau ar rai o ffyrdd De Cymru; gweler y rhestr ffynonellau isod. Am ei waith yn Amwythig (y castell, y carchar, eglwysi, etc.) a Sir Amwythig gweler llyfr Syr Alexander Gibb. Bu Telford farw yn Llundain ar 2 Medi 1834 a chladdwyd ef ar y nawfed o'r mis yn abaty Westminster.

Awdur

• Syr William Llewelyn Davies, (1887 - 1952)

Ffynonellau

• Oxford Dictionary of National Biography a'r ffynonellau a roddir ynddo
• Syr Alexander Gibb, The Story of Telford, The Rise of Civil Engineering (London 1935) - noder y llyfryddiaeth lawn a'r darluniau sydd yn y gwaith hwn
• Atlas to the Life of Thomas Telford, Civil Engineer, containing eighty-three copper plates illustrative of his professional labours (1838)
• T. G. Cumming, Description of the Iron Bridges of Suspension now erecting over the Strait of Menai at Bangor and over the River Conway, in North Wales; with two views also some account of the different bridges of suspension in England and Scotland; particularly of Captain S. Brown's iron bar bridge over the River Tweed. With remarks on the proposed suspension bridge over the River Mercy, at Runcorn Gap; and some calculations of the strength of malleable iron, founded on experiments (Llundain 1824)
• W. A. Provis, An historical and descriptive account of the suspension bridge over the Menai Strait in North Wales, with a brief notice of Conway Bridge. From designs by, and under the direction of T. Telford (Llundain 1828)
• Pring, Particulars of the Grand Suspension Bridge erected over the Straits of Menai … designed by, and built under the … direction of T. Telford (London 1826)
• Thomas Telford, Report, Plan, and Estimate for building a bridge over the Menai Strait at Bangor Ferry (1818)
• Thomas Telford, River Dee Navigation, 1817 -?
• Reports of Commissioners on the Holyhead Road, 1821-2, 1824-8
• Report for Committees on Holyhead Roads, Harbours, etc., in the years 1810, 1811, 1815, 1816, 1817, 1819, 1820, 1822 (rhai o'r rhain yn cynnwys adroddiadau gan Thomas Telford ei hun)
• Report (to the Lords Commissioners of His Majesty's Treasury) on the Mail Road through South Wales, made under the direction of Thomas Telford (1825)

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Thomas Telford

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 35254198
• Wikidata: Q380875

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/