TREVITHICK, RICHARD (1771 - 1833), peiriannydd

Ganwyd 13 Ebrill 1771 yn Illogan, Cernyw, unig fab Richard Trevithick, peiriannydd a rheolwr gwaith mwyn Dolcoath, etc., a'i wraig Anne. Wedi cyfnod o addysg yn Camborne, daeth y mab yn beiriannydd celfydd a dangosodd fod ganddo allu neilltuol o ddyfeisgar, yn enwedig yng nghynllunio a gwella'r mathau gwahanol o beiriannau a ddefnyddid i gludo mwynau a draenio gweithydd mwyn. Erbyn Nadolig 1801 yr ydoedd wedi cynllunio y peiriant cyntaf a allai drafaelio ar y ffordd fawr yn ei nerth ei hun; ar y dydd cyn y Nadolig cludodd y peiriant ager hwn rai personau. Yn 1802 cymerth Trevithick batent ar ei ddyfais, a alwai ef yn welliant ar ddyfais James Watt. Gwnaeth beiriant arall yn 1802; trafaeliodd hwn 10 milltir drwy strydoedd Llundain yn 1803. Rhywbryd yn 1803 cyflogwyd y dyfeisydd yn beiriannydd gan Samuel Homfray, meistr gwaith haearn Penydarren, gerllaw Merthyr Tydfil, a chyn hir yr oedd yn brysur yn gwneuthur peiriant y gobeithid y medrid ei ddefnyddio ar y ffordd dram newydd a wnaethid i gludo haearn o weithydd Penydarren, Dowlais, a ' Plymouth,' i Abercynon. Os gellid ei ddefnyddio i'r pwrpas hwnnw byddid yn osgoi gorfod defnyddio'r gamlas a oedd yn perthyn, gan mwyaf, i Richard Crawshay, y cydymgeisydd ym myd y diwydiant haearn. Erbyn 13 Chwefror 1804 yr oedd y peiriant yn barod, a phrofwyd ef ar y ffordd dram. Cafwyd arbrawf yng ngwydd y cyhoedd ar 21 Chwefror; gweler hanes yr arbrawf yn rhai o'r ffynonellau, yn enwedig y newyddiaduron, a enwir ar waelod yr erthygl hon. Ar 19 Mawrth 1934 dadorchuddiwyd ym Merthyr Tydfil gofadail yn coffáu'r amgylchiad. Bu Trevithick farw yn Dartford, 22 Ebrill 1833.

Awdur

• Watkin William Price, (1873 - 1967)

Ffynonellau

• Oxford Dictionary of National Biography
• The Cambrian, 25 Chwefror 1804
• Western Mail, 14 Mawrth 1925, 14 a 19 Ebrill 1934
• The Merthyr Express, 31 Rhagfyr 1932
• F. Trevithick, Life of Richard Trevithick (1872)
• Richard Trevithick, the Engineer and the Man (1934)
• Memorial edition of the Life of Richard Trevithick (London 1883)
• A History of Carmarthenshire, ii, 344-5 (cyfeiriad at beiriant gan Trevithick a ddefnyddiwyd ar lofa Alexander Raby yn Llanelly)
• Colliery Guardian, 8 Awst 1930
• Charles Wilkins, The history of Merthyr Tydfil (Merthyr Tydfil 1867)
• Charles Wilkins, The History of the Iron, Steel, Tinplate and - other Trades of Wales with descriptive sketches of the land and the people during the great industrial era under review (Merthyr Tydfil 1903)
• The story of Merthyr Tydfil (Merthyr Tydfil 1932)
• The Listener, 19 Ebrill 1933

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Richard Trevithick

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 42620219
• Wikidata: Q217157

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/