WHEELER, y Fonesig OLIVE ANNIE (1886 - 1963), seicolegydd ac addysgydd

Ganwyd Olive Wheeler yn Aberhonddu ar 4 Mai 1886, merch iau Annie Wheeler (g. Poole) a'i gŵr Henry Burford Wheeler, argraffwr a chyhoeddwr. Fe'i haddysgwyd yn Ysgol Sir y Merched, Aberhonddu, ac ymgofrestrodd yng Ngholeg Prifysgol Cymru Aberystwyth yn 1904. Graddiodd gyda BSc mewn cemeg yn 1907, a Thystysgrif Addysg Prifysgol Cymru yn 1908, ac MSc yn 1911. Cwblhaodd DSc mewn seicoleg yn Bedford College, Llundain, yn 1916 ac astudiodd am gyfnod byr ym Mhrifysgol Paris.

Bu Wheeler yn athrawes yn Ysgol Uwchradd Chesterfield, cyn darlithio yng Ngholeg Hyfforddi St George's, Caeredin ac mewn gwyddor meddwl a moeseg yn Cheltenham Ladies' College. Yn 1918 fe'i penodwyd yn Ddarlithydd Addysg ym Mhrifysgol Manceinion, lle y gwasanaethodd fel Deon Addysg rhwng 1923 a 1925. Yn 1925, Wheeler oedd y drydedd ferch i'w phenodi i'r Gadair Addysg (Merched) yng Ngholeg Prifysgol De Cymru a Sir Fynwy yng Nghaerdydd. Pan gyfunwyd yr adrannau hyfforddi athrawon gwryw a benyw yn 1932, daeth Wheeler yn bennaeth ar yr Adran Addysg yng Nghaerdydd. Gwasanaethodd hefyd fel Deon y Gyfadran Addysg rhwng 1948 a 1951. Ar ôl ymddeol yn 1951, bu'n athro emeritws Prifysgol Cymru.

Bu Wheeler yn weithgar ym mywyd deallusol, gweinyddol a chymdeithasol Prifysgol Cymru trwy gydol ei gyrfa. Yn ystod ei chyfnod fel myfyrwraig yn Aberystwyth gwasanaethodd yn llywydd Cyngor Adrannol y Merched (1907-08) ac yn llywydd Cyngor Cynrychiolwyr y Myfyrwyr. Daeth i'r amlwg yn sgil y rôl flaenllaw a chwaraeodd yn yr helynt a elwid yn Wrthryfel Neuadd Alexandra yn 1907, pan gyflwynodd carfan o fyfyrwragedd restr o gwynion i'r Senedd am y bwyd a'r gwasanaeth yn y neuadd ac am ymddygiad y Warden. Arweiniodd hyn at ymchwiliad allanol ac ymddiswyddiad y Warden y flwyddyn ganlynol. Ar ôl graddio, bu Wheeler yn llywydd ac yn is-lywydd Cymdeithas Cyn-fyfywyr Aberystwyth, ac yn aelod o Lys Llywodraethwyr y brifysgol. Yn ddiweddarach gwasanaethodd ar Gyd-Bwyllgor Addysg Cymru, ac ar Gyngor Ysgol Feddygol Genedlaethol Cymru.

Roedd ymchwil ryngddisgyblaethol Wheeler yn arloesol, gan gymhwyso seicoleg i bolisi ac ymarfer addysgol. Rhoddai bwyslais arbennig ar blentyndod cynnar mewn datblygiad seicolegol a phleidiai hyfforddiant mewn seicoleg plant ar gyfer rhieni ac athrawon. Yn ystod ei chyfnod fel Deon y Gyfadran Addysg datblygodd gyswllt agosach rhwng y colegau hyfforddi athrawon a'r prifysgolion, gan sefydlu Cymdeithas Addysgol Caerdydd a'r Cylch a chanolfan golegol ar Heol yr Eglwys Gadeiriol lle gallai athrawon lleol ddatblygu sgiliau ar gyfer ymchwil mewn ysgolion. Gwnaeth ymchwil hefyd ar effaith addysgol dwyieithrwydd yn ysgolion Cymru, ac ar ergyd seicolegol diweithdra. Siaradai mewn cynadleddau iechyd meddwl a dadleuai fod gwahanu'r rhywiau mewn ysgolion yn niweidiol i ddatblygiad iechyd emosiynol. Yn unol â'i diddordebau ymchwil, roedd Wheeler hefyd yn gefnogol i'r mudiad addysg feithrin: bu'n gadeirydd ar Gymdeithas Ysgolion Meithrin Caerdydd a'r Cylch, ac yn ddiweddarach ar bwyllgor Cymru yn yr ymgyrch i godi arian ar gyfer cofeb i Margaret McMillan (1860-1931), arloeswraig ysgolion meithrin.

Roedd Wheeler yn bleidiol iawn i hawliau merched. Yn 1922, safodd fel ymgeisydd seneddol dros sedd Prifysgol Cymru, yn un o 33 o ymgeiswyr benywaidd yn yr etholiad cyffredinol hwnnw. Gan ddilyn esiampl ei rhagflaenydd academaidd yng Ngholeg y Brifysgol, yr Athro Millicent Mackenzie (1863-1942), safodd Wheeler hithau yn aflwyddiannus fel ymgeisydd Llafur. Er i Wheeler fethu, bu bron iddi ddyblu'r bleidlais Lafur ym Mhrifysgol Cymru gan ennill 309 o bleidleisiau yn erbyn 497 i ymgeisydd buddugol y Rhyddfrydwyr, Thomas Arthur Lewis. Chwaraeodd Wheeler ran flaenllaw yn niwylliant cysylltiadol merched yng Nghaerdydd: roedd yn aelod gweithgar o ganghennau'r ddinas o Gyfundeb Merched Prifysgolion Prydain (is-lywydd) a Chymdeithas y Dinasyddion Benywaidd. Roedd ganddi gysylltiadau helaeth â phrifathrawesau ysgolion merched lleol a siaradai'n gyson mewn seremonïau gwobrwyo. Roedd hefyd yn aelod o gangen Cymru o'r Gymdeithas Athrawon Gwyddoniaeth, yn Aelod Gweithredol o Gymdeithas Clybiau Merched De Cymru, ac yn ymgynghorydd rhanbarthol i Wasanaeth Gwirfoddol Merched De Cymru.

Roedd rhwydweithiau academaidd a chymdeithasol Wheeler yn drawiadol, a byddai'n darlithio'n gyhoeddus ac yn annerch cymdeithasau lleol ar draws de Cymru yn gyson. Gwasanaethodd ar y Cyngor Addysg Ymgynghorol Canolog (Cymru), fe'i hetholwyd yn gadeirydd Pwyllgor Ymgynghorol Cymru dros Ddiweithdra Ieuenctid yn 1947 ac roedd yn gadeirydd Adran De Cymru o Gymdeithas Addysg y Gweithwyr. Cynrychiolai Gymru ar Gyngor Ymgynghorol Cyffredinol y BBC, ac roedd hefyd yn Gymrawd o Gymdeithas Seicoleg Prydain.

Gweithiodd yn ddiflino trwy gydol ei bywyd dros achosion a berthynai'n arbennig i addysg, plant a merched. Cydnabuwyd ei gwasanaeth i addysg yng Nghymru yn ffurfiol pan urddwyd hi yn DBE yn 1949. Yn ystod ei hymddeoliad, aeth ar daith ddarlithio yng Nghanada a chynrychiolodd Brydain yn y Gyngres Seicoleg Ryngwladol ym Montreal yn 1954.

Bu Olive Wheeler farw'n ddisymwth yn y Kardomah Café yng Nghaerdydd ar 26 Medi 1963. Gadawodd ei llyfrau a £500 ar gyfer gwobr flynyddol i fyfyrwyr addysg yng Ngholeg y Brifysgol Caerdydd, a £250 yr un i Adran De Cymru o Gymdeithas Addysg y Gweithwyr ac i Eglwys Bresbyteraidd Park End, Caerdydd.

Awdur

• Beth R. Jenkins

Ffynonellau

• Archif Sefydliadol Prifysgol Aberystwyth: Cofrestr y Myfyrwyr, 1904-11; Llythyr oddi wrth Olive A. Wheeler i'r Senedd, 2 Rhagfyr 1907, 3014; Neuadd Alexandra, Ymchwiliad Arbennig, Tachwedd 1907, Blwch 5, 3803-3824
• Archifau Morgannwg: Llyfr Cofnodion Cymdeithas Dinasyddion Benywaidd Caerdydd, DX675/1
• The Lady's Who's Who: who's who for British women, 1938-39 (London 1939)
• The Times, 17 Tachwedd a 20 Tachwedd 1922; 15 Tachwedd 1963
• John B. Thomas, 'Wheeler, Dame Olive Annie (1886-1963)', Oxford Dictionary of National Biography, 2004
• Western Mail, 25 Gorffennaf 1927; 20 Ionawr 1934; 6 Mai 1935; 3 Gorffennaf 1935; 16 Ionawr 1939; 19 Mai 1947; 28 Medi 1963
• The Welsh Outlook, Mawrth 1922

Cyhoeddiadau Dethol

• Anthropomorphism and Science: A Study of the Development of Ejective Cognition in the Individual and the Race (London 1916)
• Bergson and Education (Manchester 1922)
• Youth: The Psychology of Adolescence and its Bearing on the Reorganisation of Adolescent Education (London 1929)
• Creative Education and the Future (London 1936)
• The Psychological Basis of Adult Education (1938)
• gyda Irene G. Earl, Nursery School Education and the Reorganization of the Infant School (London 1939)
• 'The Service of Youth', British Journal of Educational Psychology, 13, 2 (1943), tt.69-73
• The Adventure of Youth (Kent 1945)
• Ludwig Beethoven and the Chiming Tower Bells (1951)
• gyda Williams Phillips a Joseph P. Spillane, Mental Health and Education (London 1961)

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Olive Wheeler

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 53685602
• Wikidata: Q7087219

Dyddiad cyhoeddi: 2021-05-05

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/