REES, DAVID (1918 - 2013), mathemategydd

Ganwyd David Rees ar 29 Mai 1918 yn y Fenni, Sir Fynwy, y pedwerydd o bump o blant David Rees, masnachwr ŷd (g. 1881), a'i wraig Florence Gertrude (g. Powell, 1884-1970). Cafodd ei addysg yn Ysgol Ramadeg Henry VIII yn y Fenni ac yng ngholeg Sidney Sussex, Caergrawnt, lle enillodd radd ddosbarth cyntaf mewn mathemateg.

Yn 1939 cychwynnodd astudiaeth ôl-radd yng Nghaergrawnt ar theori lled-grŵp, ond bu'n rhaid rhoi'r gorau iddi am fod angen ei wasanaeth i waith rhyfel. Cafodd ei recriwtio yn Rhagfyr 1939 i ymuno â thîm craidd Cwt 6 yn Bletchley Park a oedd yn gweithio ar dorri'r codau Enigma a ddefnyddid gan Gadlywyddiaeth yr Almaen. Ym Mai 1940, pan oedd lluoedd yr Almaen yn goresgyn Ffrainc, roedd problem fawr am nad oedd neb wedi datrys seiffr pwysicaf Enigma'r Almaenwyr a elwid yn 'gôd coch'. Gweithiodd David Rees ar y broblem ac arweiniodd y tîm a lwyddodd i ddatrys y côd coch, gan gyfrannu'n fawr at ymdrech y rhyfel. Roedd yn ddiymhongar iawn am ei gamp bersonol, a daliodd ati i weithio ar ddatrys codau pellach wrth iddynt gael eu dyfeisio. Ymhlith ei gydweithwyr roedd y torwyr codau enwog Bill Tutte ac Alan Turing. Defnyddiwyd peth o waith David Rees yn nes ymlaen i gynllunio Colossus, y cyfrifiadur modern cyntaf.

Wedi'r rhyfel bu'n ddarlithydd cynorthwyol ym Mhrifysgol Manceinion yn rhan o adran fathemateg ddisglair a wnaeth gyfraniad mawr i ddatblygiad cyfrifiaduron cynnar. Yn 1948 fe'i penodwyd i ddarlithyddiaeth y brifysgol mewn mathemateg ym Mhrifysgol Caergrawnt a daeth yn gymrawd Coleg Downing, lle y gwnaeth waith arloesol ar theori lled-grŵp ac algebra cymudiadol. Yn 1954 cyhoeddodd bapur dylanwadol iawn gyda Douglas Northcott ar gysyniadau gostyngiadau a chaead integrol. Mae nifer o gysyniadau a theorïau wedi eu henwi ar ei ôl, megis 'matrics lled-grŵp Rees', a 'Theorem Gwerthusiad Rees' ac eraill. O 1958 tan ei ymddeoliad yn 1983 bu'n Athro Mathemateg Bur ac yn Bennaeth Mathemateg a Gwyddorau Mathemategol ym Mhrifysgol Caerwysg.

Priododd Joan Cushen, hithau hefyd yn fathemategydd, yn 1952. Ganwyd iddynt bedair merch, a daeth dwy ohonynt hefyd yn athrawon prifysgol mewn mathemateg - Mary Rees yn Lerpwl a Sarah Rees yn Newcastle. Etholwyd David Rees yn Gymrawd y Gymdeithas Frenhinol yn 1968 a gwasanaethodd ar Gyngor y Gymdeithas o 1979 i 1981. Bu David Rees a'i ferch Mary yn gymrodyr y Gymdeithas Frenhinol ar yr un pryd pan etholwyd Mary yn 2002 - yr unig dro i hynny ddigwydd erioed. Yn 1993 cyflwynodd Cymdeithas Fathemateg Llundain wobr Polya i David Rees am ei gyrhaeddiadau arwyddocaol.

Bu David Rees farw ar 16 Awst 2013. Cwta ddeuddeg diwrnod y bu ei wraig Joan fyw ar ei ôl.

Awdur

• Lyn Owen

Ffynonellau

• R. Y. Sharp, 'David Rees 29 May 1918-16 August 2013,' Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society
• 'Professor David Rees', The Daily Telegraph, ysgrif goffa, 20 Awst 2013
• 'David Rees obituary,' The Guardian, 29 Awst 2013

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: David Rees (mathemategydd)

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 110134199
• Wikidata: Q747068

Dyddiad cyhoeddi: 2022-07-13

Hawlfraint Erthygl: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/