RIGBY, THOMAS (c. 1783 - 1841), tafarnwr a barbwr

Ganwyd y dyn a elwid yn Thomas Rigby neu 'Reggbey' tua 1783, a chafodd ei herwgipio gan helwyr caethweision i leoliad anhysbys yn India'r Gorllewin pan oedd tuag wyth mlwydd oed. Mae ei rieni, ei enw gwreiddiol a man ei eni yn anhysbys. Dichon fod y cyfenw Rigby yn gysylltiedig â Richard Rigby, AS (1722-1788) o Mistley Hall, Essex, a oedd yn berchen ar amryw blanhigfeydd siwgr, coco a choffi yn Antigua, Grenada a Jamaica. Yn 1817, daeth Thomas Rigby i Gydweli yng nghwmni'r Parch. John Norcross.

Ar 19 Ionawr 1819, priododd Thomas Rigby a Mary Richards (1801-1854), merch leol a fagwyd ar fferm ger Llanelli. Mae'n debyg na allai'r un ohonynt sgrifennu, gan iddynt adael eu marc yn lle llofnod ar eu tystysgrif briodas. Yn nes ymlaen daeth chwaer iau Mary, Elizabeth Richards (1806-1886), yn fam i'r cerddor Joseph Parry (1841-1903). Yn y blynyddoedd dilynol, bu Thomas a Mary yn rhedeg nifer o dafarndai yng Nghydweli a Llanelli. Gwaneth Thomas waith arall hefyd o dro i dro, fel 'Gentleman's servant' neu'n farbwr.

Cafodd Thomas a Mary naw o blant, er na fu i bob un oroesi eu plentyndod: George (1819-1822), Mary Ann (1821-1878), George arall (1824-1844), Alexander (1826-1833), Thomas iau (1829-1844), Elizabeth (1834-1834), William (1838-1892), Jane (1839-1840) a Caroline (1840-1876). Daeth Mary Ann yn gogyddes, gan wasanaethu teulu meddyg yn Abertawe. Daeth William yn saer dodrefn ym Merthyr Tudful.

Bu Thomas Rigby farw ar 8 Mawrth 1841 yn Llanelli, lle rhedai dafarn yr Union, ac fe'i claddwydd ddeuddydd yn ddiweddarach ym mynwent Eglwys y Santes Fair, Cydweli. Gyda'r cyhoeddiad o'i farwolaeth, cynhwysodd papur y Cambrian fraslun byr o'i fywyd gan nodi ei fod yn 'industrious and harmless man'. Parhaodd Mary i weithio fel tafarnwraig ac ailbriododd ymhen tair blynedd.

Er bod Thomas Rigby yn un o'r ychydig bobl Ddu yn yr ardal yn hanner cyntaf y bedwaredd ganrif ar bymtheg, nid ef yw'r cynharaf o bell ffordd mewn cofnodion hanesyddol. Cafodd dyn Du ifanc o'r enw 'Jack of St Christopher' (b. f. 1738) ei fedyddio ym Mhenbre yn 1723. Yn 1738, bedyddiwyd Sabacon Gambia (b. f. 1784) yn Eglwys San Pedr, Caerfyrddin, ac yn 1742 rhoddwyd trwydded iddo briodi Candace de Gambia (b. f. 1760) yng Nghydweli. Dengys y cyfenw 'Gambia', yn ogystal â nodiadau yn y cofrestrau bedydd, priodas a chladdu, eu bod yn bobl Dduon.

Awdur

• Rita Singer

Ffynonellau

• Archifau Cymru; Sir Gaerfyrddin, bedydd, priodas a chladdu; Cyfeirnod: CPR/70/13
• D. Cooke, 'Evidence for Africans in Carmarthenshire during the eighteenth century', The Carmarthen Antiquary, vol. 43 (2007), tt. 65-9
• 'Died', The Cambrian, 20 Mawrth 1841, t. 3
• England & Wales, National Probate Calendar (Index of Wills and Administrations), 1858-1966
• M. Jarman, 'What Happened to Thomas Rigby "The Black Barber" of Lanelly?', Llanelli Community Heritage, 1 Tachwedd 2020
• L. John, 'Thomas the Black Barber', Llanelli Community Heritage, 13 Gorffennaf 2014
• 'Richard Rigby MP of Mistley Hall', Legacies of British Slavery database, UCL

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q125792281

Dyddiad cyhoeddi: 2024-11-22

Hawlfraint Erthygl: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/