BRACE, WILLIAM (1865 - 1947), arweinydd llafur ac aelod seneddol

Ganwyd yn Rhisga, sir Fynwy, 23 Medi 1865, yn fab i Thomas ac Ann Brace. Addysgwyd yn ysgol elfennol Rhisga. Pan yn 12 mlwydd oed cychwynnodd ar ei yrfa fel glöwr yng nglofa Rhisga, a chyn hir dechreuodd gymryd diddordeb ym mhroblemau llafur.

Yn 1890 priododd Nellie, merch William a Harriet Humphreys o Gwmcadarn, sir Fynwy. Yn yr un flwyddyn apwyntiwyd ef yn gynrychiolydd glowyr adran leol Undeb Glowyr Prydain Fawr. Tua'r adeg hon un o bynciau mwyaf llosg y diwydiant glo yn Ne Cymru oedd y ddadl ynglŷn â'r drefn o dalu'r glowyr yn ôl y sliding scale. Arweinid y blaid a ffafriai'r egwyddor honno o dalu gan William Abraham (Mabon), a daeth Brace yn arweinydd y blaid a wrthwynebai. Daeth eu hymdrechion â'r ddau ŵr hyn i wrthdaro swyddogol a phersonol. Cyhuddwyd Brace gan Abraham o enllib ac enillodd Abraham yr achos. Ar ddiwedd streic y glowyr yn 1898, fodd bynnag, ffurfiwyd Undeb Glowyr De Cymru gydag Abraham yn llywydd a Brace yn is-lywydd y pwyllgor gwaith.

Yn 1899 bu Brace, Abraham, ac un arall yng nghynhadledd flynyddol Undeb Glowyr Prydain Fawr gyda chais am uno'r undeb lleol a'r mudiad cenedlaethol. Llwyddasant yn eu cais. Yn 1901 gofynnwyd iddo wasanaethu ar Gomisiwn Brenhinol i ymchwilio i adnoddau glo Prydain Fawr. Bum mlynedd ar ôl hyn etholwyd ef yn aelod seneddol llafur dros Dde Morgannwg. Yn yr etholiad curodd y Cyrnol Wyndham Quin, yn ddiweddarach Iarll Dunraven. Cynrychiolodd yr etholaeth hyd 1918. Drwy'r cyfnod hwn parhaodd ei gysylltiad ag Undeb Glowyr De Cymru, ac yn 1912 penodwyd ef yn llywydd yr Undeb. Erbyn hyn, fodd bynnag, codasai peth gwrthwynebiad iddo o blith y glowyr am na chyfrifid ef yn ddigon radicalaidd.

Yn 1915 penodwyd ef yn Is-ysgrifennydd y Swyddfa Gartref yn llywodraeth unedig cyfnod y rhyfel, a'r flwyddyn ddilynol apwyntiwyd ef yn aelod o'r Cyngor Cyfrin. Parhaodd yn aelod o'r llywodraeth hyd nes i'r Blaid Lafur wrthgilio yn 1918. O 1918 hyd 1920 bu'n aelod seneddol dros adran Abertyleri o sir Fynwy. Derbyniodd swydd yn 1920 fel Prif Gynghorwr Adran Glofeydd y llywodraeth, swydd lawn amser a arweiniodd i'w ymddiswyddiad fel aelod seneddol. Yn 1922 gofynnwyd iddo wasanaethu yn un o bedwar aelod ar Gomisiwn Brenhinol a ffurfiwyd gan lywodraeth De Affrica i wneuthur ymchwiliad i broblemau economaidd ar ôl anesmwythdra ymhlith y glowyr.

Ymddiswyddodd yn 1927 a bu farw 12 Hydref 1947.

Awdur

• Griffith Milwyn Griffiths

Ffynonellau

• Ness Edwards, History of the South Wales Miners Federation (Llundain 1938)
• L. Twiston Davies, Men of Monmouthshire (Caerdydd 1933), cyf. II
• E. W. Evans, 'A Hist. of Industrial Relations in the South Wales coalfield to 1912' (traethawd gradd Ph.D., Prifysgol Cymru, 1955)
• E. W. Evans, 'William Abraham, 1842-1922' (traethawd gradd M.A., Prifysgol Cymru, 1953)
• Brinley Evans, 'A Hist. of the Trade Disputes … in the South Wales Coal Trade …' (traethawd gradd M.A., Prifysgol Cymru, 1944)
• Who was who?, 1941-50
• Western Mail, 14 Hydref 1947
• The Times, 14 Hydref 1947
• Who's who in Wales, 1920
• Eric Wyn Evans, Mabon, William Abraham, 1842-1922, a study in trade union leadership, etc. (Caerdydd 1959)

Darllen Pellach

• Archifau LlGC: General Election 1906 Wales and Monmouthshire. A Souvenir containing photographs, biographical sketches etc., of all the Welsh MP's: William Brace
• Erthygl Wicipedia: William Brace

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 306324726
• Wikidata: Q8005819

Dyddiad cyhoeddi: 1970

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/