LLAWDDOG, neu LLEUDDAD sant (fl. 600?).

Dywedir mai mab oedd i Ddingad ap Nudd Hael, brenin Bryn Buga, a Tefrian neu Tonwy, merch Lleuddyn Lwyddog. Ychydig o fanylion sydd ar gael am ei fywyd, ond dywed traddodiad iddo gyflawni llawer o weithredoedd nerthol. Dywedir iddo ymwrthod â theyrnas ei dad er mwyn byw bywyd meudwy yn Sir Gaernarfon gyda'i frawd Baglan. Cysylltir blynyddoedd olaf ei fywyd ag Ynys Enlli. Dewiswyd ef yn abad ar gymdeithas mynachod yr ynys, ac yno hefyd y bu farw. Cadwyd ei 'Fuchedd' yn Llanstephan MS 34 yn y Llyfrgell Genedlaethol (llawysgrif o ddiwedd yr 16eg ganrif); a cheir copi a wnaed yn gynnar yn y 18ed ganrif yn llawysgrif Llanstephan 104. Cysegrwyd pedair eglwys yn wreiddiol i Lawddog, sef eglwysi Cenarth, Penboyr, a Llanllawddog yn Sir Gaerfyrddin, ac eglwys Cilgerran yn Sir Benfro. Gwelir olion o'i enw hefyd mewn enwau lleol yn y plwyfi hyn ac yn y rhannau isaf o benrhyn Llŷn (lle y ceir y ffurf Lleuddad). Nid oes sicrwydd am ei ddydd-gwyl; dywed rhai mai 15 Ionawr ydyw, ac eraill mai 21 Ionawr neu 10 Awst.

Awdur

• Hywel David Emanuel, (1921 - 1970)

Ffynonellau

• Baring-Gould a John Fisher, The Lives of the British Saints: the saints of Wales and Cornwall and such Irish saints as have dedications in Britain, iii, 369-74
• J. E. Lloyd, A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest (London 1911), Cyf. I, 266
• J. E. Lloyd, A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest (London 1911), Cyf. II, 459
• John Roland Phillips, The history of Cilgerran (1867), 50-3
• Josiah Thomas Jones, Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru (Aberdâr 1867-70), ii, 195
• D. E. Jones, Hanes Plwyfi Llangeler a Phenboyr (Llandysul 1899), 12-3, 155

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q20748855

Dyddiad cyhoeddi: 1970

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/