O'NEIL, BRYAN HUGH ST. JOHN (1905 - 1954), archaeolegydd

Ganwyd 7 Awst 1905 yn Llundain, mab Charles Valentine O'Neil a Mabel Meliora (ganwyd Rowe). Addysgwyd ef yn Ysgol Merchant Taylors a Choleg S. Ioan, Rhydychen (M.A.); etholwyd ef yn Gymrawd o Gymdeithas Hynafiaethwyr Llundain (F.S.A.) yn 1935. Priododd yn 1939 Helen Evangeline Donovan o Bourton-on-the water, sir Gaerloyw, hithau yn archaeolegydd.

Fe'i penodwyd i'r Swyddfa Gweithfeydd yn 1930 yn Arolygydd Cynorthwyol Henebion ar gyfer Cymru, i olynu C. A. Ralegh Radford. Dyrchafwyd ef yn 1945 i fod yn Brif Arolygydd Henebion ar gyfer Lloegr a Chymru. Yr oedd yn gyfrifol am gynghori ynglyn â chadw a chyflwyno henebion a oedd o dan ofal y Wladwriaeth, ac am gofrestru'r rhai a oedd yn werth eu cadw, pwy bynnag a oedd eu piau. Yr oedd ei swyddfa yn Llundain, ac er treulio 15 mlynedd ar ei ddyletswyddau Cymreig, nid oedd ganddo anheddle yng Nghymru. Ymunodd â Chymdeithas Hynafiaethau Cymru yn 1931, a gwasanaethodd yn ddiweddarach ar ei Phwyllgor Cyffredinol. O'i 200 o gyhoeddiadau a restrwyd, yr oedd traean yn ymwneud ag archaeoleg Cymru; ymddangosent fel rheol yn Archaeologia Cambrensis, Montgomeryshire Collections neu fel cyhoeddiadau H.M.S.O. Fel arolygydd, yr oedd yn rhaid iddo ysgrifennu neu gomisiynu llawlyfrau awdurdodol ar henebion o bob cyfnod. Arbenigai mewn cestyll canoloesol. Yr oedd yn ddyfal ei gloddio, ac fe'i cofir yng Nghymru am ei waith ar fryngaerau cynhanesyddol Breiddin a Ffridd Faldwyn, Trefaldwyn, a Titterstone Clee, Sir Amwythig.

Ymddiddorai mewn arian bath trwy gydol ei oes, ac etholwyd ef yn Gymrawd o'r Gymdeithas Numismatig Frenhinol. Teithiai'n eang, a chynhyrchodd adroddiad ar gais swyddogol ar gestyll arfordir y Traeth Aur (heddiw Ghana). Yr oedd yn weithiwr diwyd a chydwybodol, yn eglwyswr selog a dilynwr rygbi brwdfrydig. Bu farw 24 Hydref 1954 yng Nghaeredin.

Awdur

• Donald Moore

Ffynonellau

• E. M. Jope, 'Bryan H. St. John O'Neil: a memoir', 'The published works of B.H. St. J. O'Neil', a phortread yn E. M. Jope (ed.), Studies in building history Essays in recognition of the work of B. H. St. J. O'Neil (Llundain 1961)
• The Antiquaries Journal, 35 (1955), rhif 3, 4, tt. 285-6
• Index to Archæologia Cambrensis, 1901-1960 (1976), 211
• Who was who?
• gwybodaeth bersonol

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q16750716

Dyddiad cyhoeddi: 1997

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/