Fe wnaethoch chi chwilio am Sir William Williams, 1st Baronet, of Gray
Ganwyd ar 17 Ionawr 1912 yng Ngwauncaegurwen, Morgannwg. Enw ei dad oedd John R. Williams ac enw ei fam cyn priodi oedd Maria Price; heblaw Caerwyn ganed iddynt fab, Keri, a merch, Morfudd. Glowr oedd ei dad a symudasai i'r De o'r Groeslon, Sir Gaernarfon, i chwilio am waith, deuai ei fam o Rydaman, Sir Gaerfyrddin; ymfalchïai Caerwyn yn ei gyswllt â'r Gogledd yn ogystal â'r De. Priododd Gwen Watkins o Abertridwr, Sir Forgannwg, athrawes ysgol, yn 1946, a bu'r ddau'n gynhaliaeth i'w gilydd weddill eu hoes; ni bu plant o'r briodas. Cafodd Caerwyn addysg uwchradd ragorol yn Ysgol Sir Ystalyfera lle y canolbwyntiodd ar Gymraeg a Lladin ac ennill y marciau uchaf oll drwy Gymru yn ei arholiad Cymraeg ar gyfer ei Dystysgrif Addysg Uwch yn 1930. Ymunodd â Choleg Prifysgol Gogledd Cymru, Bangor, lle y graddiodd yn BA gydag Anrhydedd IIi mewn Lladin yn 1933 a chydag Anrhydedd Dosbarth Cyntaf mewn Cymraeg yn 1934; enillodd radd MA am draethawd ar ddau destun crefyddol Cymraeg Canol, y ddau'n gyfieithiadau o'r Lladin, yn 1936. Wedi tair blynedd yn Gynorthwyydd Dysgu ac Ymchwil yr Adran Gymraeg Bangor, enillodd un o Gymrodoriaethau'r Brifysgol a'i galluogodd i dreulio dwy flynedd yn Nulyn, lle y gosododd seiliau ei ddysg Wyddeleg ddofn. Dychwelodd i Gymru yn 1941 gan ymroi i astudio ar gyfer y weinidogaeth yn Eglwys Bresbyteraidd Cymru a threulio tair blynedd yng Ngholeg Diwinyddol yr enwad yn Aberystwyth lle y graddiodd yn BD gyda Rhagoriaeth yn Hanes yr Eglwys a Groeg y Testament Newydd yn 1944; dilynwyd hyn gan flwyddyn o gwrs bugeiliol yng Ngholeg Diwinyddol y Bala. Yn hytrach na mynd i'r weinidogaeth fugeiliol yn 1945, fodd bynnag - er iddo bregethu'n gynorthwyol gydag argyhoeddiad dwfn drwy gydol ei oes - fe'i perswadiwyd i ymuno ag Adran Gymraeg Coleg Bangor fel Darlithydd; fe'i dyrchafwyd yn Ddarlithydd Hynaf yn 1951 ac yn Athro a Phennaeth yr Adran yn 1953. Yn 1965 fe'i gwahoddwyd i lenwi Cadair newydd y Wyddeleg yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Aberystwyth, ac yno y bu nes ymddeol yn 1979. Treuliodd ddau gyfnod sabothol yn Nulyn a Los Angeles. Cyn ymddeol ymgymerasai â chyfarwyddo Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd newydd Prifysgol Cymru, a bu ei ofal dros y sefydliad hwnnw, fel Cyfarwyddwr i ddechrau (hyd 1985) ac wedyn fel Golygydd Ymgynghorol, yn allweddol i'w lwyddiant. Dyfarnwyd iddo raddau DLitt. er Anrhydedd Prifysgol Genedlaethol Iwerddon yn 1967 a Phrifysgol Cymru yn 1983. Etholwyd ef yn Gadeirydd yr Academi Gymreig 1966-75, yn Gymrawd Cymdeithas yr Hynafiaethwyr yn 1975, yn Gymrawd yr Academi Brydeinig yn 1978 (enillodd hefyd wobr Derek Allen yr Academi yn 1985) ac yn Aelod Anrhydeddus o Academi Frenhinol Iwerddon yn 1990. Cyflwynwyd dwy gyfrol deyrnged iddo (yr ail i'w goffadwriaeth): Bardos, gol. R. Geraint Gruffydd (1982), a Cyfoeth y Testun, gol. I. Daniel et al. (2003).
Yr oedd Caerwyn yn ddiamau yn un o ysgolheigion Celtaidd pennaf y byd yn ystod ail hanner yr ugeinfed ganrif. Yr oedd yn feistr ar yr holl ieithoedd Celtaidd a'u llenyddiaethau, a chyhoeddodd yn helaeth ar bron bob un ohonynt. Y mae'r llyfryddiaethau o'i weithiau a baratowyd gan Mr Gareth O. Watts (yn Bardos, 1982) a Dr Huw Walters (yn Y Traethodydd, CLIV, 1999) yn rhestru ymhell dros bum cant o eitemau. Yma noder yn unig y cyfrolau canlynol: Traddodiad llenyddol Iwerddon, 1958 (fersiwn Gwyddeleg, 1978; fersiwn Saesneg, 1992); Edward Jones Maes-y-plwm, 1963; Poems of Taliesin, 1968; The court poet in medieval Ireland, 1972; Y storïwr Gwyddeleg a'i chwedlau, 1972; The Poets of the Welsh princes, 1978, 1994 (fersiwn diwygiedig yn dwyn y teitl The Court Poet in Medieval Wales, 1997); Geiriadurwyr y Gymraeg yng nghyfnod y Dadeni, 1983; Diwylliant a Dysg, gol. Brynley F. Roberts, 1996. Yr oedd hefyd yn olygydd cyfnodolion a chyfresi nodedig: golygydd Y Traethodydd, 1965-99; Ysgrifau beirniadol, 1965-99; Studia Celtica, 1966-99; cyfres 'Llên y Llenor', 35 cyfrol, 1983-2000; ond efallai mai ei gampau golygyddol mwyaf arhosol oedd fel Golygydd Ymgynghorol Geiriadur Prifysgol Cymru, 1970-99, a 'Chyfres Beirdd y Tywysogion' y Ganolfan Uwchefrydiau, 8 cyfrol, 1991-6: Caerwyn, ynghyd â'r Athro Peredur Lynch, a olygodd y gyntaf o'r cyfrolau hyn: Gwaith Meilyr Brydydd a'i Ddisgynyddion, 1994. Cafodd hefyd weld cychwyn 'Cyfres Beirdd yr Uchelwyr' yr un Ganolfan, 15 cyfrol, 1994-2000.
Yr oedd Caerwyn a Gwen yn bâr golygus a thrwsiadus bob amser, a'u gwedd allanol rywfodd yn adlewyrchu eu harmoni mewnol. Yr oeddynt yn dra chroesawgar, a chanddynt ddiddordeb di-ben-draw mewn pobl eraill, yn enwedig cydweithwyr Caerwyn a'i fyfyrwyr. Bu Caerwyn farw o'r cancr yn ysbyty Bronglais, Aberystwyth 8 Mehefin 1999 ac amlosgwyd ei gorff 12 Mehefin 1999 yn Amlosgfa Aberystwyth lle y claddwyd ei lwch. Bu Gwen farw 19 Tachwedd 1999, ychydig yn hwy na phum mis ar ôl ei gwr. Mae ffotograff o J.E. Caerwyn Williams yn y gyfrol Bardos a phortread ohono gan Ifor Davies yn y Ganolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd yn Aberystwyth.
Dyddiad cyhoeddi: 2008-08-01
Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/
Mae'r Bywgraffiadur Cymreig yn cael ei ddarparu gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru a Chanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru. Mae ar gael am ddim ac nid yw'n derbyn cymorth grant. Byddai cyfraniad ariannol yn ein helpu i gynnal a gwella'r wefan er mwyn i ni fedru parhau i gydnabod Cymry sydd wedi gwneud cyfraniad nodedig i fywyd yng Nghymru a thu hwnt.
Ewch i'n tudalen codi arian am ragor o wybodaeth.