CADWALLON (bu farw 633), tywysog

Mab Cadfan ydoedd, a dilynodd ei dad tua'r flwyddyn 625. Yn herwydd y rhan y bu iddo ei chwarae yn hanes Lloegr, fel yr adroddir yr hanes gan Beda, nid oes fawr o ansicrwydd ynglŷn â'i waith a'i safle yn hanes y cyfnod. Efe oedd gwrthwynebydd Edwin o Deira; gwnaeth ymdaith lwyddiannus y brenin hwn ar hyd glan môr Gogledd Cymru, gan orchfygu Môn, beri i Gadwallon fynd ar ffo a byw'n alltud, yn Iwerddon yn ôl pob tebyg, gyda gosgordd fechan a ffyddlon. Sonnir mewn hanes am un digwyddiad yn yr ymgyrch - sut na bu ond y dim iddo ddianc rhag cael ei gymryd yn garcharor yn 631 yn Ynys Lannog.

Yn 632 daeth tro rhyfedd ar fyd; gyda chymorth Penda, brenin Mercia, aeth Cadwallon ar gyrch i Deira, gan guro Edwin a'i ladd ym mrwydr Heathfield (? Hatfield, gerllaw Doncaster) - ' Meigen ' yn ôl traddodiad y Cymry. Effaith y fuddugoliaeth hon oedd dodi Northumbria wrth ei draed, ac yr oedd mor drawiadol nes awgrymu bod yr awr wedi dyfod i ailsefydlu uchafiaeth y Prydeinwyr ar yr ynys. Eithr nid achubwyd mo'r cyfle, y cyfle olaf o'r fath, yn fuddiol. Ni bu i Gadwallon ddangos doniau gwladweinydd, eithr bodloni ar anrheithio'r wlad, heb arbed nac oedran na rhyw, ac, er ei fod ef ei hunan yn proffesu bod yn Gristion, anwybyddu'r Gristnogaeth a sefydlasid yno eisoes gan genhadon o Rufain. Aeth blwyddyn heibio; yn ystod y tair wythnos olaf yn 633 ceir ef gyda byddin fawr wedi gwersyllu yn y rhosydd i'r de o Hexham, man a elwid yn Cantysgol gan y Cymry. Yma daeth Oswald o Bernicia ar ei warthaf ef a'i lu, ar ôl trafaelio trwy'r nos o'r Mur Rhufeinig; yr oedd y cyrch mor sydyn nes lladd Cadwallon a gyrru'r Cymry ar ffo.

Awdur

• Syr John Edward Lloyd, (1861 - 1947)

Ffynonellau

• J. E. Lloyd, A History of Wales from the Earliest Times to the Edwardian Conquest (London 1911), 182-8
• F. M. Stenton, Anglo-Saxon England (1943, 1947), 80-1
• Bulletin of the Board of Celtic Studies, vi, 351-4

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Cadwallon ap Cadfan

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q962398

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/