Fe wnaethoch chi chwilio am Sir William Williams, 1st Baronet, of Gray
Ganwyd 16 Medi 1814 yn Cefnffordd, Penygarn, plwyf Llanfynydd, Sir Gaerfyrddin. Bu i'w dad, Thomas Evans, teiliwr, foddi yn afon Cothi ger Rhydodyn, 9 Rhagfyr 1833, gan adael naw o blant. Bu ' Dewi Dawel ' yn gweithio fel teiliwr o dŷ i dŷ. Priododd, 10 Tachwedd 1837, Mary Davies, Maesyrhaidd, Llanfynydd (bu farw 7 Mai 1867), a bu iddynt 10 o blant. Dechreuodd fusnes drwy gadw gweithdy teiliwr, siop, a thafarn ym mhentre Cwmdu, plwyf Talyllychau. Llwyddodd drwy hunan-ddiwylliant i ddysgu Saesneg a rheolau barddoniaeth Gymraeg. Bu'n dreth-gasglydd am 20 mlynedd hyd 1881 ac yn glerc i bwyllgor ysgol Cwmdu hyd nes sefydlu'r bwrdd ysgol dros y plwyf yn 1871. Yr oedd y pryd hwnnw 60 o blant yn ysgol Cwmdu a 120 yn ysgol Talyllychau. Ef oedd yr unig Undodwr yn yr ardal, a bu'n ohebydd ffyddlon i'r Ymofynydd. Bu'n cystadlu a beirniadu mewn eisteddfodau a chyrddau llenyddol yn yr ardal. Mae casgliad o'i weithiau barddonol ynghyd â phamffledi, ysgrifau, tonau, cyfarwyddiadau meddygol ac amaethyddol, a manion eraill yn y Llyfrgell Genedlaethol. Ymhlith ei weithiau argraffedig y mae traethawd (buddugol yn eisteddfod Llandeilo) ar ddyletswydd rhieni i roddi addysg dda i'w merched, a chân 'ar waith Mr. Herbert Davies, Edwinsford Arms, yn lladd dau gadno a'i nerth ei hun.' Cyfansoddodd englynion i ofyn am y gyfrol gyntaf o Salmau yr Eglwys yn yr Anialwch (Edward Williams, ' Iolo Morganwg '). Adargraffwyd yn The Life and Work of William Williams, M.P. (gan Daniel Evans, 1939), nifer o benillion o'i waith ar 'addysgiaeth yng Nghymru ' yn dilyn yr adroddiad ar addysg a elwir ' Brad y Llyfrau Gleision.' Cymerodd ddiddordeb yn hanes plwyf Talyllychau, a gohebodd ag Alcwyn C. Evans (Caerfyrddin), a David Lewis Jones (ficer Myddfai), ac eraill. Ychydig cyn ei salwch olaf dAnfonodd draethawd ar hanes y plwyf i eisteddfod a gynhaliwyd 24 Ebrill 1891. Yr oedd dau o'i feibion yn ysgolfeistri, THOMAS MORGAN EVANS (1838 - 1892) yng Nghwmdu, a DAFYDD EVANS (1842 - 1893) yn Nhalyllychau. Mab arall oedd WILLIAM CARADAWC EVANS ('Gwilym Caradog '; 1848 - 1878). Mae casgliad bychan o benillion yr olaf a nodiadau ar y mesurau Cymreig o dan y teitl ' Ysgol y beirdd,' a'r dyddiad 27 Awst 1871, yn y Llyfrgell Genedlaethol. Bu farw 20 Rhagfyr 1891, a chladdwyd ef ym mynwent Llanfynydd.
Dyddiad cyhoeddi: 1953
Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/
Mae'r Bywgraffiadur Cymreig yn cael ei ddarparu gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru a Chanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru. Mae ar gael am ddim ac nid yw'n derbyn cymorth grant. Byddai cyfraniad ariannol yn ein helpu i gynnal a gwella'r wefan er mwyn i ni fedru parhau i gydnabod Cymry sydd wedi gwneud cyfraniad nodedig i fywyd yng Nghymru a thu hwnt.
Ewch i'n tudalen codi arian am ragor o wybodaeth.