GWENFFREWI, neu WINIFRED (fl. yn gynnar yn y 7fed ganrif), santes

Yr unig sylfaen i'w hanes ydyw'r traddodiadau sydd wedi eu corffori mewn 'bucheddau' yn perthyn i'r 12fed ganrif. Dywedir mai brodor o Degeingl (Sir y Fflint bellach) oedd Tevyth, ei thad; yn ôl achau diweddar yr oedd ei mam, Gwenlo, yn chwaer i Beuno Sant. Y mae'n weddol sicr fod iddi gyswllt clos â lledaeniad parch Beuno yng ngogledd-ddwyrain Cymru; ar y fan lle y mae ei chysegr hi yn Nhreffynnon, Sir y Fflint, lle yr adroddir iddi gael ei chodi o farw i fyw gan wyrth a gyflawnodd Beuno, safai (fe arferid credu) gapel a sefydlwyd gan y sant hwnnw. Y mae'n debyg hefyd mai gwir yr hanes iddi fod yn ddiweddarach mewn cyswllt agos â'r sant Eleri a threulio ei blynyddoedd olaf gyda honno yn Gwytherin, lle y claddwyd hi i gychwyn. Peth cymharol ddiweddar, fodd bynnag, oedd ei pharch personol hi ei hunan; ymddengys i hwnnw ddatblygu o dan nawdd abaty Amwythig lle y trosglwyddwyd ei gweddillion hi yn 1138 a lle hefyd y cynhullwyd y prif hanes am ei bywyd gan y prior Robert rhwng 1140 a 1167. Yr adeg honno, fodd bynnag, yr oedd ei pharch yn parhau i fod yn lleol ac felly y bu hyd nes, ymhellach ymlaen yn y Canol Oesoedd, y lledaenodd ei henwogrwydd hi ac enwogrwydd ei chysegrleoedd yn Nhreffynnon, Gwytherin, ac Amwythig yn fawr ac y daeth y santes i ennill sylw'r beirdd Cymreig a llunwyr bucheddau'r saint. Ddwywaith yn ystod y cyfnod diweddar hwnnw rhoddwyd datganiad archesgobaethol yn pennu y trydydd dydd o Dachwedd yn ŵylmabsant iddi.

Awdur

• Yr Athro Thomas Jones Pierce, (1905 - 1964)

Ffynonellau

• Baring-Gould a John Fisher, The Lives of the British Saints: the saints of Wales and Cornwall and such Irish saints as have dedications in Britain, iii, 185-96

Darllen Pellach

• Robert, prior of Shrewsbury, John Falconer (cyf.), The admirable life of Saint VVenefride virgin, martyr, abbesse (Saint-Omer 1635)
• Robert, prior of Shrewsbury, The life and miracles of Saint Wenefride, virgin, martyr, and abbess, patroness of Wales (London 1817)
• John Dalton, Life of St. Winefride. Translated from a manuscript life of Saint in the British Museum. With an account of some miraculous cures effected at St. Winefride's Well (London 1857)
• Thomas Meyrick, Life of St. Wenefred: virgin martyr and abbess, patroness of North Wales and Shrewsbury (London 1878)
• Theophilus George Owens, The worship of St. Wenefride, "The Patroness of Wales" or Holywell and its pilgrims (Holywell 1882)
• Erthygl Wicipedia: Gwenffrewi

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q2575112

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/