BEUNO (bu farw 642?), nawdd-sant a goffeir yn bur gyffredinol yng Ngogledd Cymru

O dan ei nawdd ef y mae Aberffraw, Trefdraeth, Clynnog, Penmorfa, Carngiwch, Pistyll, a Botwnnog yng Ngwynedd, a Llanycil, Gwyddelwern, Aberriw, a Betws Cydewain ym Mhowys; Llanfeuno yn Ewias Lacy ydyw'r unig gynrychiolydd yn y De. Clynnog (Celynnog yn wreiddiol) oedd y pwysicaf o lawer o'r sefydliadau hyn. Yn llawysgrif hynaf 'Dull Gwynedd' o gyfraith Hywel Dda ceir fod y corff clerigwyr a ddaliai Glynnog o dan yr enw 'clas Beuno' i warantu, gyda chlas Bangor, freiniau cyfreithiol cantref Arfon. Yn ôl traddodiad rhoddwyd y tir gan Wyddeint, cefnder Cadwallon brenin Gwynedd - tua 630, felly. Ceir yng nghofnodion hanes yr Eglwys restr faith o roddwyr eraill mewn amseroedd diweddarach; fe'i gwnaethant yn un o'r sefydliadau mwyaf cyfoethog yng ngogledd-orllewin Cymru. Coffeid enwogrwydd y nawdd-sant mewn amryw ddulliau yng Nghlynnog. Dengys Bedd Beuno'r fan y gorffwys ynddo; Ffynnon Beuno oedd ei ffynnon iacháu; a cheir Cored Beuno hefyd a Chyff Beuno, sef ei gist gref o dderw cadarn, Nod Beuno (sef y toriad ar glustiau gwartheg a gyflwynid iddo), a Llyfr Beuno yn cynnwys cofnod ei hawliau.

Er cymaint y cyfoeth hwn o bethau sy'n ei goffáu nid oes gan hanes fawr ddim i'w adrodd am y sant ei hunan. Yr unig 'fuchedd' a gadwyd ydyw braslun byr yn Gymraeg, tua 1350, a geir yn 'Llyfr Ancr Llanddewi Brefi.' Yn ôl hwn yr oedd yn disgyn o deulu brenhinol Morgannwg, wedi ei eni ar lan Hafren ym Mhowys, a'i addysgu yng Nghaerwent; fe ymsefydlodd yn Aberriw (nes iddo orfod ymadael pan ddaeth y Saeson), wedi hynny yng Ngwyddelwern, yn Nhreffynnon (lle y mae iddo ran yn hanes y santes Wenffrewi), ac, yn olaf oll, yng Nghlynnog lle y bu farw ar ddydd Sul y Pasg Bychan (yn ôl dull y Cymry o gyfrif). Gan y coffeid ei ŵyl ym mhobman o'r bron ar 21 Ebrill, efallai y gellir casglu mai 642 oedd blwyddyn ei farw.

Awdur

• Syr John Edward Lloyd, (1861 - 1947)

Ffynonellau

• Baring-Gould a John Fisher, The Lives of the British Saints: the saints of Wales and Cornwall and such Irish saints as have dedications in Britain, i, 208-21
• Eben Fardd, Cyff Beuno, sef awdl ar adgyweiriad eglwys Clynnog Fawr. Yng nghyd a nodiadau hynafol, achyddiaeth, daiaregaeth y plwyf, rhestr o'r beirdd a'r llenorion; at yr hyn y chwanegwyd nodion a hynodion y bardd gan Ioan ab Hu Feddyg (Tremadog 1863)

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Beuno

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q612390

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/