HOWELL, JAMES (1594? - 1666), awdur

Ail fab Thomas Howell, curad Llangammarch, sir Frycheiniog - wedi hynny'n rheithor Cynwyl ac Abernant, Sir Gaerfyrddin. O ysgol rydd Henffordd, aeth i Goleg Iesu, Rhydychen, yn 1610, 'yn 16 oed' a graddiodd yn 1613. Aeth i fyd busnes, ac ar ôl 1616 bu'n teithio ar gyfandir Ewrop am rai blynyddoedd. Oherwydd iddo ddysgu ieithoedd tramor yn ystod y blynyddoedd hyn cafodd ei anfon o 1622 ymlaen ar negeseuau diplomyddol. O 1622 hyd 1624 yr oedd ar genhadaeth yn Sbaen a Sardinia; yn 1632 yr oedd yn llys Denmarc, lle yr oedd ei wybodaeth o'r iaith Ladin yn ddefnyddiol. Yn 1627 cafodd ei ddewis yn aelod seneddol dros Richmond, swydd Gaerefrog. Ar ôl 1639 bu'n gwasanaethu fel swyddog cudd ('secret agent') dros iarll Strafford, arglwydd-ddirprwy Iwerddon; o'r herwydd, fe'i taflwyd gan Dŷ'r Cyffredin yn 1643 i garchar y Fleet, lle y bu hyd 1651. Gwnaethpwyd ef yn hanesydd brenhinol ('historiographer royal') yn 1661 yn dâl am ei gymorth i Siarl I. Claddwyd ef yn y Temple Church, 3 Tachwedd 1666. Amharwyd y gofeb iddo yno gan gyrch bomio o'r awyr noson 10-11 Mai 1941, ond y mae rhan helaeth o'r arysgrif arni yn aros yn ddarllenadwy.

Yr oedd Howell yn gyfarwydd ag awduron a meddylwyr enwog megis Lord Herbert o Cherbury a Ben Jonson. Pan fu Jonson farw talodd Howell deyrnged iddo yn ffurf marwnad. Cyfieithiwyd ei alegori wleidyddol, Dodona's Grove, i Ffrangeg a Lladin, a throswyd ei England's Teares - apêl am heddwch yn 1644 - i'r Lladin a iaith Holland. Yn ei bamffledi gwleidyddol bu'n pledio achos Siarl I tra bu hwnnw byw, eithr pan wnaethpwyd Cromwell yn ' Protector ' canmolodd Howell ef am ddiddymu'r Senedd Faith. Oherwydd ei fod yn symud ymlaen gyda'r amseroedd achwynid ar Howell oblegid ei anghysondeb.

Yr oedd Howell yn ieithydd da a chyhoeddodd eiriadur ieithoedd Lloegr, Ffrainc, yr Eidal, a Sbaen ynghyd â chasgliad o ddiarhebion y gwledydd hynny a rhai o Gymru. Yr oedd yn medru Cymraeg yn dda ac nid oedd byth yn anghofio dyfynnu o'r iaith honno a galw sylw at yr hyn a ystyriai ef yn gyfatebiaethau llwythol a ieithyddol ei bobl ei hun.

Fel awdur fe'i cofir heddiw yn bennaf oblegid ei Familiar Epistles. Tywalltodd i'r rhai hyn bopeth a wyddai ef am ddynolryw a phethau'r byd, a dengys gymaint oedd ei gywreindeb mewn amryw feysydd. Y mae eu bywiogrwydd a'u harddull naturiol wedi peri iddynt boblogrwydd sydd yn parhau.

Awdur

• Yr Athro Emeritus Herbert Gladstone Wright, (1888 - 1962)

Ffynonellau

• Oxford Dictionary of National Biography, xxviii
• E. Bensly, yn Aberystwyth Studies (Aberystwyth 1912-1935), iii-iv, viii, ix
• W. H. Vann, Notes on the Writings of James Howell (Texas 1924)
• Transactions of the Liverpool Welsh National Society, 1902-3
• The Red Dragon, 1883, iii
• The Welsh Outlook, 1920, vii; 1928, xv
• a gweler dan Owen, James

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: James Howell

Delweddau

• LlGC: James Howell

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 89110933
• Wikidata: Q6136324

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/