JONES, WILLIAM (‘Gwrgant’; 1803 - 1886), llenor ac eisteddfodwr

Ganwyd yn Brwynog ym mhlwyf Llanfihangel, Sir Drefaldwyn, mab Robert Jones, saer maen, a Margaret ei wraig. Wedi cyfnod o addysg yn ysgol y pentref, Meifod, cafodd ei rwymo gyda chyfreithiwr yn Llanfyllin. Symudodd oddi yno i Lanelwy ac wedyn i Lundain, lle y bu mewn busnes ar raddfa helaeth. Ysgrifennai i gyfnodolion Cymreig o dan yr enw ‘Gwilym Brwynog, a chyhoeddodd lyfr, Gwreiddiau yr Iaith Gymraeg. Yr oedd yn feirniad poblogaidd mewn eisteddfodau; efe a ddarllenodd, dros y ddau feirniad arall, y feirniadaeth yn eisteddfod Rhuddlan, 1850, a ddyfarnodd y wobr am farddoniaeth yn y mesurau rhyddion i Evan Evans (‘Ieuan Glan Geirionydd’). Trwy gydol ei oes yn Llundain cymerai ran flaenllaw ym mywyd Cymreig y brifddinas; yr oedd yn aelod o Gymdeithas y Cymreigyddion, yn gadeirydd cangen Llundain y Cambrian Institution ac yn aelod o Gymdeithas y Cymmrodorion. Bu'n llyfrgellydd y Cymmrodorion yn ystod eu hail gyfnod, yr oedd yn bresennol pan ddechreuwyd y trydydd cyfnod 30 mlynedd yn ddiweddarach, a bu'n gwasanaethu'r gymdeithas fel is-lywydd hyd ei farwolaeth yn 1886.

Awdur

• Helen Myfanwy Ramage, (1992), Llanfaes

Ffynonellau

• R. Williams, Montgomeryshire Worthies (1894);
• Gwaith Talhaiarn, i, 435;
• Cambrian Journal (1854–64), 1856, 76;
• Y Cymmrodor, i, 375;
• Y Cymmrodor, 1951;
• [ Catalogue of Printed Literature in the Welsh Department, Cardiff Free Libraries (1898) ].

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: http://www.wikidata.org/entity/Q20734668

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/