MADOG ap LLYWELYN, gwrthryfelwr 1294

Dangoswyd yn bendant mai mab ydoedd i Lywelyn ap Maredudd, arglwydd-ddeiliad olaf Meirionnydd, y gŵr y cymerwyd ei dreftadaeth oddi arno am iddo wrthwynebu Llywelyn II yn 1256 (gweler Llywelyn Fawr a Llywelyn Fychan, arglwyddi Meirionnydd). Trigai Llywelyn yn Lloegr - yn un o bensiynwyr y brenin; wedi ei farw yn 1263 parhaodd ei fab, Madog, mewn ffafr yn llys y brenin. Yn ystod 1277 gwnaethpwyd iddo ddwy 'rodd' fawr o arian o 'wardrob' y brenin, ac yr oedd ei hawl i Feirionnydd yn cael ei chydnabod, serch nad ar goedd, gan y Goron; yn 1278 daeth â chyngaws yn erbyn Llywelyn II gerbron ustusiaid y brenin gyda'r amcan o gael ailfeddiant o'r cantref. Ar ôl 1282 ymddengys iddo ddychwelyd i Gymru a chael rhoddi iddo diroedd ym Môn. Oblegid ei berthynas â hen deulu brenhinol Aberffraw (yr oedd yn gâr yn y bumed radd i Lywelyn II) teimlodd ei fod yn cael ei ysbrydoli i gymryd arno'i hun ran arweinydd gwladgarol. Yn 1294, pan oedd pobl Cymru yn cael gwasgu arnynt gan gyfuniad o achwyniadau a phan godasant yn erbyn eu gorthrymwyr, fe'i gwnaeth Madog ei hun yn arweinydd i'r rhai a oedd yn codi yng Ngogledd Cymru, gan hawlio ei fod yn ' Dywysog Cymru.' Dechreuodd pethau yn dda o blaid y gwrthryfelwyr, ac yn ystod gaeaf 1294-5 bu raid i'r brenin Edward a'i wŷr eu hamddiffyn eu hunain yng nghyffiniau Conwy. Ym mis Mawrth, fodd bynnag, aeth Madog â llu i Sir Drefaldwyn; yno daeth iarll Warwick ar ei warthaf yn sydyn a'i orchfygu ef a'i wŷr a pheri colledion trwm iddynt ym Maes Meidog (neu Moydog), yng Nghaereinion. Llwyddodd Madog i ffoi i fynyddoedd Eryri lle y bu'n ffoadur hyd nes y bu raid iddo ymostwng, yn ddiamod, i John de Havering yn niwedd mis Gorffennaf neu ddechrau mis Awst 1295. Cymerwyd ef i Lundain, ac er na chafodd ei ddienyddio ni wyddys beth a ddaeth ohono.

Awdur

• Yr Athro Thomas Jones Pierce, (1905 - 1964)

Ffynonellau

• J. E. Morris, The Welsh Wars of Edward I a contribution to mediaeval military history, based on original documents (Rhydychen 1901)
• J. Goronwy Edwards yn The English historical review, xxxix, xlvi
• Bulletin of the Board of Celtic Studies, xiii, 4
• J. Griffiths, 'Revolt of 1294' (thesis anghyhoeddedig, Prifysgol Lerpwl)

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Madog ap Llywelyn

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q1063375

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/