OWEN, ELIAS (1833 - 1899), clerigwr a hynafiaethydd

Ganwyd yn 1833, mab i James Owen, amaethwr ym mhlwyf Llandysilio, Sir Drefaldwyn, a ymsefydlodd wedyn yn Llanidloes. Ar ôl cwrs mewn coleg hyfforddiadol, penodwyd Elias Owen yn brifathro Ysgol Genedlaethol Llanllechid. Yma dechreuodd ymddiddori mewn hynafiaethau. Trodd ei sylw at hen olion y plwyf, a chyhoeddodd ffrwyth ei ymchwiliadau yn y North Wales Chronicle a'r Archæologia Cambrensis dan y pennawd ' Arvona Antiqua,' 1866, 1867 (gyda map), 1872. Priododd, yn Llanllechid, â Margaret Pierce. Yn 1871 enillodd radd B.A. yng Ngholeg y Drindod, Dulyn (M.A. 1878). Ordeiniwyd ef yn ddiacon yn 1871 (offeiriad 1872) gan esgob Bangor, a daeth yn gurad Llanwnog, Sir Drefaldwyn, hyd 1875, pan symudodd i eglwys y Lân Drindod, Croesoswallt. Y flwyddyn ddilynol penodwyd ef yn arholwr gwybodaeth ysgrythurol yn ysgolion eglwysig esgobaeth Llanelwy, swydd a ddaliodd hyd 1881 pryd y derbyniodd fywoliaeth Efenechtyd ger Rhuthyn. Yn 1892 symudodd i Lanyblodwel lle'r arhosodd hyd ei farwolaeth, 19 Mai 1899, yn 65 oed. Parhaodd yn ddiwyd i astudio hynafiaethau, ac etholwyd ef yn F.S.A. Ysgrifennodd yn helaeth, a chyfrannodd erthyglau i'r Archæologia Cambrensis, yr Antiquary, y Reliquary, y Montgomery Collections, etc. Ei brif waith llenyddol oedd The Old Stone Crosses of the Vale of Clwyd, 1886. Llyfr arall oedd Welsh Folk-Lore , 1896, traethawd arobryn yn eisteddfod genedlaethol Llundain, 1887. Golygodd hefyd, 1895, weithiau Griffith Edwards ('Gutyn Padarn'). Yn ei flynyddoedd olaf casglodd ddefnyddiau, sydd yn awr yn y Llyfrgell Genedlaethol, gogyfer â chyfrol ar ffynhonnau cysegredig Gogledd Cymru.

Awdur

• Y Canon Ellis Davies, (1872 - 1962)

Ffynonellau

• Bye-Gones, relating to Wales and the Border Counties, 24 Mai 1899
• Archaeologia Cambrensis, 1901, 322
• T. R. Roberts, Eminent Welshmen: a short biographical dictionary of Welshmen... from the earliest times to the present (1908)
• Collections Historical and Archaeological relating to Montgomeryshire, xxxi, 201

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Elias Owen

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q5360573

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/