PAGET (TEULU), Plas Newydd, Llanedwen, Môn.

Olrheinir cyswllt y teulu hwn â Phlas Newydd ac Ynys Môn i briodas Syr NICHOLAS BAYLY, Plas Newydd, â Caroline, merch ac aeres Thomas, Arglwydd Paget o Beaudesert, sir Stafford, yn 1737. Mabwysiadodd eu mab HENRY BAYLY (1744 - 1812) yr enw Paget pan etifeddodd arglwyddiaeth Beaudesert yn 1769; ac yn 1784 gwnaed ef yn iarll Uxbridge. Gwnaeth lawer i gadarnhau safle wleidyddol a chymdeithasol ei deulu ym Môn, ac yn arbennig yng Nghaernarfon, lle y llwyddodd yn 1783 i gael ei benodi'n gwnstabl y castell, a thrwy hynny danseilio i raddau helaeth hen allu a dylanwad teulu Glynllifon yn y fwrdeisdref. Efe hefyd, ynghyd â Thomas Williams, Llanidan, a ffurfiodd yn 1785 gwmni'r Mona Mine - y gwaith copr ar ochr ddwyreiniol Mynydd Parys ger Amlwch, yr elwodd teulu Plas Newydd gymaint oddi arno.

Bu farw Henry Bayly Paget 13 Mawrth 1812, a dilynwyd ef fel perchen y stad gan ei fab hynaf, HENRY WILLIAM PAGET (1768 - 1854), ganwyd 17 Mai 1768, a gafodd yrfa filwrol lewyrchus ac a ddyrchafwyd yn ardalydd cyntaf Môn, 4 Gorffennaf 1815, fel cydnabyddiaeth o'i wasanaeth clodwiw yn y rhyfel â Ffrainc. Bu'n aelod seneddol dros fwrdeisdrefi Arfon, 1790-6, cwnstabl castell Caernarfon, 1812, 1831, a 1837, ac yn arglwydd-raglaw Môn o 1812 hyd ei farw, 29 Ebrill 1854. Dengys ei bapurau teuluol a'i lythyrau iddo fod yn gefn i bob achos a mudiad o bwys ym Môn ac Arfon yn y cyfnod hwn, a derbyniodd amryw o drigolion y ddwy sir ffafrau ar ei law. O'i chwe brawd, bu dau yn eu tro yn aelodau seneddol dros fwrdeisdrefi Arfon : Syr, EDWARD PAGET (1775 - 1849) o 1796 hyd 1806, a Syr CHARLES PAGET (1778 - 1839) o 1806 hyd 1826 ac o 1831 hyd 1834, pryd y collodd y teulu'r sedd am y tro cyntaf ers 44 mlynedd. Eisteddodd dau frawd arall dros sir Fôn : WILLIAM PAGET (1769 - 1794) o 1790 hyd 1794, a BERKELEY THOMAS PAGET (1780 - 1842) o 1807 hyd 1818. Cynrychiolwyd Biwmares yn y Senedd, 1832-47, gan FREDERICK PAGET (1807 - 1866), mab hynaf Berkeley Paget, a chan GEORGE AUGUSTUS FREDERICK PAGET (1818 - 1880), trydydd mab yr ardalydd, 1847-57.

Awdur

Emyr Gwynne Jones, (1911 - 1972)

Ffynonellau

J. E. Griffith, Pedigrees of Anglesey and Carnarvonshire Families (1914), 56-7
U.C.N.W. Mona Mine Records, Plas Newydd Correspondence
Oxford Dictionary of National Biography
W. R. Williams, The parliamentary history of the principality of Wales, from the earliest times to the present day, 1541-1895 (Brecknock 1895), 7, 13-4, 68-9

Darllen Pellach

Coflein: Plas Newydd, Llanddaniel Fab
BBC cymrufyw: 'Freddie Mercury' Ynys Môn
BBC cymrufyw: Tiara diemwnt y Marcwis o Fôn ar werth yn yr Iseldiroedd
Erthygl Wicipedia: Henry Paget, Iarll 1af Uxbridge
Erthygl Wicipedia: Henry William Paget
Erthygl Wicipedia: Henry Paget, 5ed Ardalydd Môn
Erthygl Wicipedia: Henry Paget, 7fed Ardalydd Môn

Dolenni Ychwanegol

Wikidata: Q20734117

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/