RHYDDERCH HAEL (neu HEN)

mab Tudwal Tudelyd ap Clynnog ap Dyfnwal Hen (Harl. MS. 3859; Cymm., ix, 173). Yn ôl ' Achau'r Saeson,' ymladdodd Rhydderch Hen gydag Urien (Rheged), Gwallawg, a Morgan yn erbyn Hussa, brenin Northumbria, c. 590. Dywed Adamnan (624 - 704) ym ' Muchedd Columba ' mai brenin Alclud (Dumbarton, ger Glasgow) ydoedd a'i fod yn gyfaill i S. Columba (521 - 597). Dyna'r unig gyfeiriadau ato mewn dogfennau cynnar. Yn ôl ' Buchedd Cyndeyrn ' gan Jocelyn, bu S. Cyndeyrn a Rhydderch farw yn yr un flwyddyn, ond ni wyddys y dyddiad.

Daeth yn ffigur mewn chwedlau a chyfeirir ato yng ngherddi ' Myrddin ' (Black Book of Carmarthen, 49.16, 50.3, 52.11, 56.16, 57.16). Cyfeirir ato hefyd fel y buddugwr ym mrwydr Arfderydd, a ymladdwyd, yn ôl Harl. MS. 3859 (Cymm., ix, 155), yn 573. Yn y Trioedd enwir ef fel un o dri haelion Ynys Prydain (M.A. 389), cyfeirir at ddiffeithio ei lys gan Aiddan, brenin y Sgotiaid, 574-606 (ibid., 391), a rhoir ' Drudlwyd ' fel enw ei farch (Black Book of Carmarthen, 28. 5). Yn ôl Black Book of Carmarthen, 64.8-9. fe'i claddwyd yn Abererch; ond y mae'n rhaid mai traddodiad diweddar mewn chwedl yw hyn.

Awdur

• Yr Athro Thomas Jones

Ffynonellau

• Cyfeiriadau uchod
• Oxford Dictionary of National Biography
• Canu Llywarch Hen (1935), xxi-xxv

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Rhydderch Hael

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q887367

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/