RICHARD, HENRY (1812 - 1888), gwleidyddwr

Ganwyd 3 Ebrill 1812 yn Nhŷ Gwyn, Tregaron, ail fab Ebenezer Richard a'i wraig Mary (merch William Williams o Dregaron). Wedi ei enedigaeth symudodd y teulu i Prospect House, Tregaron. Cafodd ei addysg yn ysgol Llangeitho, a'i brentisio yn 1826 i ddilledydd yng Nghaerfyrddin; yna penderfynodd ymgeisio am y weinidogaeth, ac aeth i Goleg Highbury, yn Llundain. Ordeiniwyd ef 11 Tachwedd 1835 yn weinidog ar gapel yr Annibynwyr yn yr Old Kent Road, Llundain, a bu yno nes iddo ymddeol o'r weinidogaeth ym Mehefin 1850.

Dechreuodd yn gynnar yn ei yrfa ymddiddori ym mhroblemau heddwch. Penodwyd ef yn 1848 yn ysgrifennydd y Gymdeithas Heddwch, ac aeth i Brussels i gynhadledd gydwladol ar y pwnc. Bu'n weithgar iawn yn y blynyddoedd dilynol yn trefnu cynadleddau mewn gwahanol wledydd ac yn gofalu am rai o gyhoeddiadau'r gymdeithas. Ceisiodd hefyd ddehongli Cymru i'r Saeson (soniai amdano'i hun fel lladmerydd); ysgrifennodd i'r Wasg Saesneg i esbonio helynt Beca, ac yn 1866 cyhoeddodd gyfres o lythyrau ar gyflwr cymdeithasol a gwleidyddol Cymru. Yn 1865 daethai allan yn ymgeisydd Rhyddfrydol dros sir Aberteifi, ond tynnodd yn ôl; eithr yn 1868 etholwyd ef â mwyafrif sylweddol yn aelod seneddol dros Ferthyr Tydfil. Safodd yn gadarn dros fuddiannau Cymreig ac Anghydffurfiol yn ystod ei dymor yn y Senedd. Yno, hefyd, yng Ngorffennaf 1873, llwyddodd i gario mesur o blaid cyflafareddiad rhwng y gwledydd.

Bu ganddo gysylltiad â Choleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth, ac yn 1880 penodwyd ef yn aelod o'r pwyllgor a chwiliai i gyflwr addysg ganolradd ac uwchradd yng Nghymru a Mynwy. Dadleuai'n gryf yn erbyn ymyrraeth y wladwriaeth mewn materion crefyddol.

Priododd yn Awst 1866 â Matilda Augusta Farley, ond ni bu iddynt blant. Bu farw yn Nhreborth, ger Bangor, 20 Awst 1888, a chladdwyd ef ym mynwent Abney Park, Llundain. Mae iddo gofgolofn yno, a hefyd un ar sgwâr Tregaron.

Awdur

• Thomas Iorwerth Ellis, (1899 - 1970)

Ffynonellau

• Oxford Dictionary of National Biography, a'r llyfryddiaeth a roddir yno

Darllen Pellach

• Gwyn Griffiths, Henry Richard: heddychwr a gwladgarwr (Caerdydd 2013)
• Erthygl Wicipedia: Henry Richard

Delweddau

• C. W. Walton, Henry Richard
• John Thomas, Unveiling of the Henry Richard monument, Tregaron

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 89393973
• Wikidata: Q5727523

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/