ROBERTS, EDWARD (1816 - 1887), gweinidog Annibynnol

Ganwyd 7 Chwefror 1816 yn y Brithdir, ger Dolgellau, Sir Feirionnydd. Addysgwyd ef yn ysgolion y cylch, prentisiwyd ef yn saer coed, a bu'n dilyn ei alwedigaeth yn Llanbrynmair a Manceinion. Ymunodd â'r eglwys Annibynnol Gymraeg yn Gartside, Manceinion, a chymryd rhan amlwg yn ei gweithrediadau; diau i'r mudiadau Cymreig yn y ddinas ddylanwadu'n fawr arno. Dychwelodd i'r Brithdir yn 1838, a dechrau pregethu yno yn fuan. Bu yn ysgol baratoi Marton, 1838-1840, a derbyniwyd ef i Goleg Aberhonddu ym Mehefin 1840. Yr oedd yn fyfyriwr eithriadol ei wybodaeth, ei allu, a'i ddawn; rhagorai mewn athroniaeth, moeseg, a gwybodaeth ysgrythurol. Cafodd gynnig amryw o alwadau yn ystod ei dymor yn y coleg, un ohonynt o hen eglwys enwog Pencader, Sir Gaerfyrddin. Ordeiniwyd ef yn Seion, Cwmafon, 24 Awst 1844, lle y bu'n llwyddiannus am 43 o flynyddoedd. Cymerth ran flaenllaw ym mrwydr addysg, 1845-6, drwy ymosod ar weithrediadau perchenogion y gweithfeydd ac offeiriaid Eglwys Loegr ynglŷn ag addysg plant yn yr ysgolion dydd; penodwyd ef yn 'agent' y Normal College of Wales, a gofynnwyd iddo fod yn brifathro Coleg Aberhonddu. Ysgrifennodd chwe llythyr i'r Morning Post ym mhlaid addysg a rhyddid. Ar farwolaeth Evan Jones ('Ieuan Gwynedd') yn 1852, penodwyd ef yn olygydd Yr Adolygydd. Enillodd y wobr o £100 am draethawd yn Saesneg ar Syr Robert Peel. Bu farw 12 Mawrth 1887.

Awdur

• Y Parchedig John Dyfnallt Owen, (1873 - 1956)

Ffynonellau

• J. Vyrnwy Morgan, Y Parch. Edward Roberts, Cwmafon (Llanelli 1904), 1904
• The Congregational Year Book, 1888
• Y Diwygiwr, 1887, 197-200
• Y Dysgedydd, 1887, 159-60
• Dyddiadur yr Annibynwyr, 1888
• Album Aberhonddu … o'r flwyddyn 1755 hyd 1880 (1898), 126-8
• Y Tyst a'r Dydd, Mawrth 1887

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q20804695

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/