THOMAS, JOHN ('Ieuan Ddu'; 1795 - 1871)

Ganwyd mewn ffermdy o'r enw Pibwr Llwyd, ger tref Caerfyrddin. Cafodd addysg dda, a bwriadwyd ei ddwyn i fyny yn arlunydd fel ei ewythr, ond bu'r ewythr farw. Agorodd ysgol yng Nghaerfyrddin a bu yno am gyfnod. Symudodd i Ferthyr Tydfil i gadw ysgol, ac arhosodd yno am 15 mlynedd. Aeth am ychydig i Machen, Mynwy, i gadw ysgol, ond dychwelodd i Ferthyr. Yn 1850 aeth i Bontypridd i gadw ysgol, ac oddi yno i Drefforest lle y treuliodd weddill ei oes. Cymerai ddiddordeb mewn cerddoriaeth yn ieuanc, a daeth yn gerddor a datganwr (bass) rhagorol. Cadwodd ddosbarthiadau cerddorol ym Merthyr a Phontypridd, a chodwyd to o gerddorion drwyddynt. Ef oedd yr arloeswr yng nghanu corawl Merthyr a'r cylch, ac enillodd y côr dan ei arweiniad wobrwyon eisteddfod y Fenni yn y blynyddoedd 1838 i 1845. Yn eisteddfod y Fenni, 1838, dyfarnwyd iddo y wobr am draethawd ar 'Gwahanol Beroriaethau Cymru a'r Iwerddon,' ac yn 1840 am draethawd ar 'Yr hanes gorau o Delyn Gwent a Morgannwg'; cyhoeddwyd y traethawd yn y Cambrian Journal, 1855. Yn 1845 dug allan ei gasgliad o alawon Cymreig dan yr enw Y Caniedydd Cymreig, yn cynnwys 104 o alawon Cymreig, a darnau eraill o'i waith ei hun, gyda geiriau Cymraeg a Saesneg. Ysgrifennodd i'r gwahanol gylchgronau, a dywedir iddo gynorthwyo Thomas Stephens yn y bennod ar gerddoriaeth yn ei Literature of the Kymry. Bu farw 30 Mehefin 1871, a chladdwyd ym mynwent Glyntaf, Trefforest.

Awdur

• Robert David Griffith, (1877 - 1958)

Ffynonellau

• M. O. Jones, Bywgraffiaeth Cerddorion Cymreig (1890)
• T. R. Roberts, Eminent Welshmen: a short biographical dictionary of Welshmen... from the earliest times to the present (1908)
• Y Cerddor, Chwefror 1891
• Robert Williams, Enwogion Cymru. A Biographical Dictionary of Eminent Welshmen (1852)
• David Morgans, Music and musicians of Merthyr and district: Together with a list of eisteddfodau to the year 1901 (Merthyr Tydfil 1922)

Gweithiau

• William Thomas, Anerchiad i Ryddid,' Yr awen lawen; sef, Casgliad o ganiadau dewisol (Caerfyrddin 1851), tt.34-35

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q18879144

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/