THOMAS, WILLIAM ('Gwilym Marles'; 1834 - 1879), gweinidog Undodaidd, diwygiwr cymdeithasol, llenor, ac ysgolfeistr

Ganwyd yn Glan Rhyd y Gwiail ger Brechfa, Sir Gaerfyrddin, yn fab i William ac Ann Thomas (gynt Jones), ond mabwysiadwyd ef gan chwaer ei dad. Fe'i addysgwyd yn ysgol Ffrwd-y-fâl, 1851, Coleg Caerfyrddin, 1852-6, a Phrifysgol Glasgow, 1856-60, lle graddiodd yn M.A. Aeth i Goleg Caerfyrddin yn Annibynnwr ond daeth oddi yno yn Undodwr, ac ar ddiwedd ei gwrs yn Glasgow ymsefydlodd yn weinidog ar eglwysi Undodaidd Bwlch y Fadfa a Llwynrhydowen, a bu yno o 1860 hyd ei farw.

Bu'n athro preifat i 'Islwyn' rhwng Tachwedd 1857 a Chwefror 1858, a chyfrannodd nofel i Seren Gomer, 1855. Cyhoeddodd ei gyfrol fechan, Prydyddiaeth, yn 1859, a golygodd a chyfrannodd yn helaeth i'w gylchgrawn, Yr Athraw, yn ystod ei fodolaeth o Medi 1865 hyd Awst 1867. Ei brif gyfraniadau i'r Ymofynydd oedd 'Cofion a Chyffesiadau 1861,' 'Hanner awr gyda'r Bardd o Bantycelyn,' 1863, a 'Theodore Parker,' 1863-4.

Bu'n ddisgybl pybyr i syniadau diwinyddol a chymdeithasol Parker ac o'r herwydd yn gychwynnydd i'r Undodiaeth fodern yng Nghymru. Ymunodd yn galonnog ag achos Rhyddfrydiaeth yn Sir Aberteifi a bu ei gyfraniadau i'r Wasg, ei areithiau, a'i bregethau, yn gyfrwng i godi'r landlordiaid yn ei erbyn; a hyn oedd achos ei droi ef a'i gynulleidfa allan o hen gapel Llwynrhydowen, 29 Hydref 1876. Bu'n flaenllaw yn ystod etholiad 1868 a chefnogodd egwyddor y balot. Cadwodd ysgol yn Llandysul, 1860-79, a bu'n gyfrwng i sefydlu achos Undodaidd newydd yn y pentref.

Bu farw 11 Rhagfyr 1879 a chladdwyd ef ym mynwent y capel newydd, Llwynrhydowen.

Awdur

• Y Parchedig David Jacob Davies, (1916 - 1974)

Ffynonellau

• William Thomas, Gwilym Marles (Llanuwchllyn 1905)
• dyddiaduron a llawysgrifau yn llyfrgell Llwynrhydowen
• T. R. Roberts, Eminent Welshmen: a short biographical dictionary of Welshmen... from the earliest times to the present (1908)
• Yr Ymofynnydd (rhifyn coffa), Hydref 1934
• The Unitarian Students at the Presbyterian College, Carmarthen … 1796–1901 (1901)

Darllen Pellach

• Aubrey J. Martin, Hanes Llwynrhydowen (Llandysul 1977)
• CBHC: Addoldai Cymru: Yr Hen Gapel, Llwynrhydowen
• Coflein: Hen Gapel, Cardigan Road, Rhydowen
• Coflein: Capel Llwynrhydowen Welsh Unitarian Chapel; Llwynrhydowen (New), Pontsian Road, Rhydowen
• Dictionary of Unitarian & Universalist Biography William Thomas (Gwilym Marles), gwelwyd Rhagfyr 2019
• Erthygl Wicipedia: William Thomas

Delweddau

• LlGC: William Thomas M.A. "Gwilym Marles" poet, preacher, patriot - Headmaster of Llandyssul Grammar School, 1860-1879
• John Thomas, Gravestone of Williams Thomas (Gwilym Marles) (d.1879)

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 160279044
• Wikidata: Q8019284

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/