TREGELLES, SAMUEL PRIDEAUX (1813 - 1875), ysgolhaig Beiblaidd, ieithydd

Ganwyd yn Wodehouse Place ger Falmouth, 30 Ionawr 1813. Perthynai ei dad Samuel i gyff o Grynwyr a ddaethai o Gernyw yn gwmni i waith haearn Cwm-y-felin, Mynachlog Nedd, Sir Forgannwg, ddechrau'r 19eg ganrif; ymddengys ei enw ar weithred y gwaith haearn yn 1818. Daeth Tregelles yn gynnar dan ddylanwad J. N. Darby (1800 - 1882), un o brif sylfaenwyr Brodyr Plymouth. Ymaelododd yn fuan yn Eglwys Loegr, eithr ni chefnodd yn llwyr ar rai o egwyddorion Brodyr Plymouth. Addysgwyd yn ysgol ramadeg y Parch. T. Sheepshanks, Falmouth (1825-8), a symud yn llanc 15 oed i Fynachlog Nedd. Bu yno am chwe blynedd (1829-35), ac yn ôl un dystiolaeth, clerc ydoedd yn swyddfa'r gwaith haearn. Eithr dywaid D. Rhys Phillips iddo fynd yno yn brentis peiriannydd, ac yr arferai gynnau'r tanau yn y bore cyn cyrraedd o'r crefftwyr. Ymroddodd i feistroli Hebraeg, Groeg, a Chymraeg. Yng nghyffiniau Castell Nedd deffrodd yr awydd ynddo i bregethu, a diau iddo wneuthur hynny yn Gymraeg lawer tro. Bu'n ysgrifennydd Cymdeithas Cymmrodorion ardal Castell Nedd tua 1833. Symudodd i Falmouth yn 1835 i roddi gwersi preifat, a dychwelyd am dro i Gastell Nedd 30 Gorffennaf 1844, pan sgrifennodd at ' Eben Fardd ' ynglyn â'i fwriad i alw yng Nghlynnog ar daith bregethu. Gohebodd y ddau â'i gilydd droeon yn Gymraeg. Dysgodd ' Eben ' y grefft o englynu iddo. Cyflawnodd Tregelles swm enfawr o waith ynglyn â ieithoedd y Beibl am dros 30 mlynedd, gan chwilio hen lawysgrifau yn llyfrgelloedd y wlad hon a'r Cyfandir. Mewn ymchwil i destun y Testament Newydd y gwnaeth ei waith pennaf. Bu'n un o'r rhai a dorrodd ar draddodiad y ' Textus Receptus.' Adnabyddid ef hefyd fel bardd, a cheir cerddi ganddo yn Lyra Britannica a Christ in Song (Schaff). Ar derfyn ei oes derbyniodd bensiwn o £200 y flwyddyn oddi wrth y Llywodraeth yn gydnabyddiaeth am ei lafur. Bu farw o'r parlys yn Plymouth 24 Ebrill 1875.

Cyhoeddodd: Passages in the Old Testament connected with the Revelation, 1836; rhagair ar y cyfieithiadau Saesneg yn English Hexapla (London, 1841); Hebrew Reading Lessons, 1845; Hebrew & Chaldee Lexicon to the Old Testament, 1847 (cyf. o eiriadur Gesenius); Heads of Hebrew Grammar, 1852; Interlineary Hebrew & English Psalter, 1852; rhan amlwg yn The Englishman's Greek Concordance to the New Testament a The Englishman's Hebrew & Chaldee Concordance to the Old Testament, 1839-43; Account of the Printed Text of the New Testament, 1854; An Introduction to the Textual Criticism of the New Testament, 1856; The Ways of the Line (yn ddienw), 1858; New Testament Greek Text (yn rhannau, 1857-72), heblaw erthyglau lawer yn Smith, Dictionary of the Bible.

Awdur

• Y Parchedig Athro Emeritus John Daniel Vernon Lewis, (1879 - 1970)

Ffynonellau

• Hugh Williams, Y Traethodydd, Hydref 1883 ac Ebrill 1884
• Y Traethodydd, Gorffennaf 1884
• Y Dysgedydd, Mawrth 1933
• D. Rhys Phillips, The History of the Vale of Neath (Swansea 1925)
• Schaff-Herzog, The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge. Based on the third edition of the Realencyklopadie founded by J. J. Herzog (Efrog Newydd Llundain 1908-14)
• Die Religion in Geschichte und Gegenwart. Handworterbuch in gemeinverstandlicher Darstellung (Tubingen 1909-13)
• Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Gaeaf 1952, 344-6

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 44732128
• Wikidata: Q546298

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/