WILLIAMS, TALIESIN ('Taliesin ab Iolo'; 1787 - 1847), bardd ac awdur

Mab Edward Williams ('Iolo Morganwg'). Fe'i ganwyd yn ôl traddodiad Bro Morgannwg yng ngharchar Caerdydd ar 9 Gorffennaf 1787, a bedyddiwyd ef yn Nhrefflemin 16 Medi. Cafodd ei addysg mewn ysgol yn y Bont-faen, ac yna bu'n gweithio gyda'i dad fel saer maen a thriniwr cerrig beddau. Bu'n cadw ysgol yn Silston (Gileston), a thua 1813 cafodd le fel athro cynorthwyol mewn ysgol a gedwid gan y Parch. David Davis yng Nghastell Nedd. Yn 1816, agorodd ysgol ym Merthyr Tydfil, ac yno y bu hyd ei farwolaeth, 16 Chwefror 1847; claddwyd yn Nhrefflemin. Ychydig a wyddom am ei weithgarwch llenyddol yn ei ieuenctid, ac y mae'n ffaith ddigon rhyfedd mai ychydig o ddiddordeb a gymerai yn hanes a llenyddiaeth Cymru nes iddo ddyfod i gysylltiad a hyrwyddwyr y cymdeithasau taleithiol, a hynny tua 1820. Bu wedi hynny'n ffigur amlwg ym mywyd Cymreig Merthyr Tydfil, yn yr eisteddfodau a gynhelid yno yn ogystal ag yn y rhai a drefnid gan y cymdeithasau taleithiol a chan Gymreigyddion y Fenni. Bu'n cynorthwyo ei dad i gyhoeddi Cyfrinach Beirdd Ynys Prydain , a ddaeth allan o'r wasg yn 1829. Ef a gafodd lawysgrifau ei dad, a bu wrthi am flynyddoedd yn rhoi trefn arnynt, ac yn eu rhwymo'n gyfrolau. Fe'u hastudiodd yn ofalus, a chasglodd ddetholion ohonynt, casgliad a gyhoeddwyd gan The Welsh MSS. Society yn 1848 o dan y teitl, Iolo Manuscripts. Yn 1838, enillodd wobr yn eisteddfod y Fenni am draethawd ar 'Hynafiaeth ac Awdurdodaeth Coelbren y Beirdd,' traethawd a gyhoeddwyd yn 1840. Llwyddodd i ddarbwyllo'r rhan fwyaf o'i gyfoeswyr nad ffug diweddar mo'r egwyddor 'dderwyddol' hon. Cyhoeddodd ddwy gân Saesneg; sef Cardiff Castle, 1827, a The Doom of Colyn Dolphyn, 1837, gyda nodiadau ar hanes Morgannwg. Y mae ganddo hefyd gerddi Cymraeg, ac enillodd y gadair yn eisteddfod Caerdydd yn 1834 am awdl ar y Derwyddon. Gadawodd draethodau ar ei ôl, a chyhoeddwyd un ohonynt yn 1886, sef Traethawd or Gywreinedd, Hynafiaeth a Hen Bendefigion Glynn Nedd. Nid oes dim camp ar ei waith fel bardd, a chan ei fod yn derbyn popeth a welai yn llawysgrifau ei dad fel gwirionedd na ellid mo'i amau, y mae ei nodiadau hanesiol yn gymharol ddiwerth. Llwyddodd ei dad i gadw ei gyfrinach fawr rhagddo. Dywaid ei gyfoeswyr ei fod yn wr hoffus, siriol, a chyfeillgar, a bu'n hynod lwyddiannus fel ysgolfeistr.

Mab iddo oedd Edward Williams (1826 - 1886).

Awdur

• Yr Athro Emeritus Griffith John Williams, (1892 - 1963)

Ffynonellau

• Robert Williams, Enwogion Cymru. A Biographical Dictionary of Eminent Welshmen (1852)
• Y Wawr sef cylchgrawn misol y Bedyddwyr Cymreig yn America, 1853, 114-5
• Geirlyfr Bywgraffiadol o Enwogion Cymru (1870)
• Y Gwyddoniadur Cymreig (1889–96)

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Taliesin Williams

Dolenni Ychwanegol

• Archifau LlGC: NLW MSS 21271-21279: Taliesin ab Iolo (Taliesin Williams) letters
• Archifau LlGC: Taliesin Williams (Ab Iolo) papers
• VIAF: 74282847
• Wikidata: Q7679504

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/