MATHIAS, WILLIAM JAMES (1934-1992), athro a chyfansoddwr

Ganed William Mathias ar 1 Tachwedd 1934 yn Hendy-gwyn-ar-Daf. Roedd ei dad, James Hughes Mathias (1893-1969), yn athro hanes yn Ysgol Ramadeg Hendy-gwyn a'i fam Marian (ganwyd Evans, 1896-1980) yn organyddes ac yn bianyddes. Yn chwech oed dechreuodd gael gwersi piano gan David Lloyd Phillips, Llanfyrnach, ac iddo ef y cyflwynodd Mathias ei sonata i'r piano, op.23. Yn 1952 aeth i Goleg Prifysgol Cymru Aberystwyth i astudio wrth draed Ian Parrott. Graddiodd yn 1956 a chafodd ysgoloriaeth agored i'r Academi Gerdd Frenhinol i astudio cyfansoddi gyda Lennox Berkeley a phiano gyda Peter Katin. Penodwyd ef yn ddarlithydd mewn cerddoriaeth yng Ngholeg y Brifysgol ym Mangor yn 1959, a bu yno nes symud i Brifysgol Caeredin yn 1968. Dychwelodd i Gymru yn 1969 wedi marwolaeth ei dad, ac yn 1970 fe'i penodwyd yn Athro Cerdd yng Ngholeg y Brifysgol Bangor, swydd a ddaliodd tan ei ymddeoliad yn 1987. Etholwyd ef yn Gymrawd yr Academi Gerdd Frenhinol (FRAM) yn 1965 a derbyniodd radd D. Mus. (Cymru) yn 1966. Sefydlodd Ŵyl Gerdd Gogledd Cymru yn Llanelwy yn 1972 a bu'n gyfarwyddwr cerdd iddi tan ei farw. Derbyniodd Wobr Gyfansoddi Cymdeithas Bax yn 1968 a bu'n llywydd Cymdeithas Gorfforedig y Cerddorion, 1990-1.

Yr oedd William Mathias yn un o gyfansoddwyr amlycaf Cymru yn yr ugeinfed ganrif. Cafodd lwyddiant cynnar gyda pherfformiad o'i Sonata i'r clarinet yng Ngŵyl Gerdd Cheltenham yn 1957, a dwy flynedd yn ddiweddarch clywyd ei Berceuse i gerddorfa yn y Festival Hall yn Llundain. Yn ystod y 1960au datblygodd yn sylweddol fel cyfansoddwr a darganfod ei lais unigryw ei hun, gan gyfansoddi ym mhob ffurf ymron ac ysgrifennu gweithiau cysegredig a seciwlar. Llwyddodd i greu cerddoriaeth a oedd yn nodedig am ei rhithmau bywiog ac am ei hapêl barod i gynulleidfaoedd. Dywedwyd amdano ei fod wedi llwyddo i ddod â dylanwadau Ewropeaidd cyfoes i Gymru heb golli ei lais unigryw ei hun.

Ymhlith ei weithiau corawl mwyaf adnabyddus y mae St Teilo (1962), This World's Joie (1974), Lux Aeterna (1982) a World's Fire (1989). Cyfansoddodd un opera lawn, sef The Servants, i libretto gan yr awdur Iris Murdoch. Comisiynwyd ei anthem 'Let the people praise thee, O Lord' ar gyfer priodas Tywysog Cymru yn 1981. Yn ystod y 1970au lluniodd gyfres o weithiau i gerddorfa a alwodd yn 'dirluniau'r meddwl', sef Laudi (1973), Vistas (1975), Helios (1977) a Requiescat (1977). Cyfansoddodd dair simffoni, gan adael pedwaredd heb ei gorffen adeg ei farw.

Priododd ym Medi 1959 â (Margaret) Yvonne Collins o Aberdâr, a chawsant un ferch, Rhiannon (ganwyd1968). Bu farw ym Mhorthaethwy ar 29 Gorffennaf 1992. Trosglwyddwyd ei lawysgrifau i ofal Llyfrgell Genedlaethol Cymru.

Awdur

• Rhidian Griffiths

Ffynonellau

• Malcolm Boyd, William Mathias (Caerdydd 1978)
• Geraint Lewis, William (James) Mathias, Grove Music Online
• John G. Slawson, 'The choral music of William Mathias' (University of Cincinnati, D.M.A., 1985)
• ODNB

Darllen Pellach

• William Mathias (1934-92), gwefan Tŷ Cerdd, gwelwyd 7 Mawrth 2018
• Helen C. Thomas, Mathias, William James (1934–1992), Oxford Dictionary of National Biography
• Erthygl Wicipedia: William Mathias

Dolenni Ychwanegol

• Archifau LlGC: William Mathias Music Manuscripts and Papers
• VIAF: 29718727
• Wikidata: Q740632

Dyddiad cyhoeddi: 2014-06-03

Hawlfraint Erthygl: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/