DAVIES, LEWIS; 1863 - 1951), nofelydd, hanesydd lleol

Ganwyd yn Tramway, Hirwaun, Aberdâr, Morgannwg, 18 Mai 1863, yn blentyn ieuangaf Lewis ac Amy Davies. Yr oedd ei dad yn ffeinar ('refiner') yng ngwaith haearn Crawshay ar Hirwaun. Addysgwyd y mab yn ysgol elfennol Penderyn nes iddo aeddfedu yn ddisgybl athro. Enillodd ysgoloriaeth i'r Coleg Normal, Bangor, lle y bu'n fyfyriwr am ddwy fl. (1881-82). Bu'n ysgolfeistr ym Mhenderyn o 1884 hyd 1886 ac yna symudodd i'r Cymer yn Nyffryn Afan, lle y bu'n ysgolfeistr hyd ei ymddeoliad yn 1926. Priododd Celia Lewis o Ben-y-pownd, Cwm Taf yn 1886. Bu'n ddiacon (am 60 mlynedd), ysgrifennydd (am 50 mlynedd) ac yn arweinydd y gân ac organydd eglwys (A) Hebron y Cymer. Bu'n gadeirydd cyngor dosbarth Glyncorrwg, yn ynad heddwch ac yn gadeirydd mainc ynadon y plant yn Aberafan, yn arweinydd seindorf drum and fife yn y Cymer ac yng Nghwm-parc ac yn arweinydd côr meibion Blaenau Afan. Ef oedd cyfansoddwr y dôn adnabyddus ' Cymer '. Beirniadodd mewn cannoedd o eisteddfodau lleol ar ganu, adrodd, traethodau a barddoniaeth a hefyd yn yr Eisteddfod Genedlaethol Darlithiodd yn helaeth ar destunau llenyddol a cherddorol a hanesyddol a bu'n hyfforddwr ar y cynganeddion am lawer blwyddyn yn Ysgol Haf Llanwrtyd. Perthynai i genhedlaeth enwog o ysgolfeistri Cymraeg llengar a cherddgar. Enillodd tua 30 o wobrau yn yr Eisteddfod Genedlaethol am storïau, nofelau i blant, traethodau hanesyddol a daearyddol, nofelau hanes &c. Ei wobr fawr olaf oedd am nofel yn Eisteddfod Genedlaethol Dolgellau yn 1949, ac yntau yn 86 oed, yn fusgrell ac yn ddall mewn un llygad. Yr oedd yn ail i D. Rhys Phillips yn Eisteddfod Genedlaethol Castell-nedd, 1918, am draethawd ar hanes Cwm Nedd. Ef oedd y colofnydd ' Eryr Craig y Llyn ' yn Y Brython a bu'n ohebydd cyson i bapurau'r De, yn genedlaethol ac yn lleol. Enillodd amryw gadeiriau am farddoniaeth mewn eisteddfodau lleol. Yr oedd yn awdurdod ar dribannau Morgannwg, ac fe rannodd y wobr am gasgliad gwych ohonynt yn Eisteddfod Genedlaethol Pen-y-bont ar Ogwr, 1948, ac yntau yn 85 oed. Ef oedd yr awdurdod ar hanes plwyf Penderyn, ac yr oedd ganddo ysgrifau hanesyddol ar ddyffryn Afan, Glyncorrwg, Margam, Blaen-gwrach, Mynachlog Nedd, Morgannwg, &c. Cyhoeddodd Radnorshire (Cambridge University Press, 'County Series'), Outlines of the history of the Afan districts, Ystorïau Siluria, Bargodion hanes a 4 nofel antur- Lewsyn yr heliwr, Daff Owen, Y Geilwad bach a Wat Emwnt. Erys nifer o'i weithiau heb eu cyhoeddi.

Bu farw 18 Mai 1951 ac fe'i claddwyd ym mynwent gyhoeddus Cymer-Afan. Dadorchuddiwyd cofeb iddo yng nghapel Hebron, y Cymer, yn ymyl cofeb i'w hen gyfaill, Syr William Jenkins.

Awdur

• Brinley Richards, (1904 - 1981)

Ffynonellau

• Brinley Richards, Hamddena (Abertawe 1972) (1972)

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Lewis Davies

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q13129533

Dyddiad cyhoeddi: 1997

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/