Fe wnaethoch chi chwilio am Sir William Williams, 1st Baronet, of Gray
Ganwyd 24 Ebrill 1886, yn yr Wyddgrug, Fflint, plentyn ieuangaf ac unig fab Owen Hughes, gweinidog (EF), a'i wraig, Elizabeth. Daeth ei chwiorydd yn flaenllaw ym mudiad y swffragetiaid, yn arbennig Vyrnwy a fu'n amlwg fel newyddiadurwraig a cholofnydd i'r Daily Mail dan yr enw Anne Temple. Bu hi fel ei chwiorydd, Morfudd a Blodwen, yn gyfeillgar â Mrs. Pankhurst. Cyfnither iddynt oedd Sarah Pugh Jones, hanesydd lleol adnabyddus a llyfrgellydd tref Llangollen. Addysgwyd Hywel yn ysgolion Grove Park, Wrecsam, a Kingswood, Caerfaddon, sefydliad Wesleaidd. Wedi gadael yr ysgol bu'n brentis i filfeddyg yn Llangollen, nes hwylio, yn 1907, am Bogota, Colombia, i ymuno â dau ewythr, Ifor ac R.J. Jones, a oedd yn y fasnach mewnforio. Dangosodd Hywel graffter masnachol anghyffredin ac ym mhen amser daeth yn berchennog 27,000 erw o dir yn rhanbarth Honda i'w datblygu'n fagwrfa anifeiliaid. Estynnodd ei ddiddordeb i faes allforio coffi a sefydlodd swyddfeydd yn Efrog Newydd a mannau eraill, ond pan ddaeth y dirwasgiad economaidd byd-eang yn 1929-33 chwalwyd ei deyrnas. Byddai dynion gwannach wedi anobeithio am adferiad, ond drwy benderfyniad unigryw, arweinyddiaeth brofedig, a gallu trefniadol tu hwnt i'r cyffredin, lledodd ei ddiddordebau i feysydd peiriannau amaethyddol, olew, a magu gwartheg. Er iddo ef gefnu ar allforio coffi parhaodd llawer o'i gynweithwyr i ddal swyddi allweddol ym masnach goffi Colombia. Llwyddodd ef i wella a datblygu dulliau magu anifeiliaid ac ychwanegwyd ail ransh, Poponte, at ei eiddo cynyddol.
Yn 1924, priododd Olwen Margaret Williams yng nghapel Mile End, Llundain, a Thomas Charles Williams yn gweinyddu. Ganwyd hi yn Llundain yn ferch i Owen Williams, Gwalchmai, Môn, dilledydd llwyddiannus yn Llundain a fu'n uchel siryf y sir. Yr oedd hi'n nith i Syr Vincent Evans, Parhaodd eu plant i ffermio yn Colombia. Ni cheisiodd Hywel Hughes ddinasyddiaeth y wlad honno, ond dewis bob amser bwysleisio'i genedligrwydd Cymreig. Yr oedd yn aelod brwdfrydig o Blaid Cymru ac yn gymwynaswr hael iddi. Bu'n gefnogol i Urdd Gobaith Cymru a chaniataodd iddi gynnal ei gwersyll cyntaf yn 1929 ar barc Plas Tŷ'n-dŵr, ei gartref ger Llangollen. Yn 1931 daeth yn llywydd gwersylloedd yr Urdd ac yn 1932 etholwyd ef yn is-lywydd y Cwmni. Yr oedd yn aelod o Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, ac yn Eisteddfod Genedlaethol Glyn Ebwy ef oedd arweinydd y Cymry ar wasgar. Yr oedd yn is-lywydd cymanfa ganu America yng Nghaerdydd yn 1969. Cydnabu Gorsedd y Beirdd ei gymwynasau a'i deyrngarwch i Gymru drwy ei dderbyn i Urdd Derwydd fel ' Don Hywel '. Oherwydd ei bersonoliaeth, ei rwyddineb mewn Sbaeneg, a'i enw da diamheuol daeth i gyswllt â nifer o lywyddion a seneddwyr blaenllaw Colombia.
Yn 1955 prynodd Drws-y-coed, Porthaethwy, Môn, a daeth y plas yn ganolfan ddiwylliannol a chymdeithasol boblogaidd i Gymry o bob cwr o'r wlad ac o'r tu allan iddi. Edmygai'n fawr fywyd a gwaith Syr O.M. Edwards. Ymlynai wrth ei ffydd Gristionogol ac ni adawodd heibio'i egwyddorion anghydffurfiol. Gellir crynhoi ei ddyheadau fel hyn: codi safon bridio anifeiliaid yn gyffredinol, a cheisio annibyniaeth i Gymru. Bu farw 19 Mawrth 1970 yn Bogota a chladdwyd ef yno.
Dyddiad cyhoeddi: 1997
Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/
Mae'r Bywgraffiadur Cymreig yn cael ei ddarparu gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru a Chanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru. Mae ar gael am ddim ac nid yw'n derbyn cymorth grant. Byddai cyfraniad ariannol yn ein helpu i gynnal a gwella'r wefan er mwyn i ni fedru parhau i gydnabod Cymry sydd wedi gwneud cyfraniad nodedig i fywyd yng Nghymru a thu hwnt.
Ewch i'n tudalen codi arian am ragor o wybodaeth.