MORGAN, IWAN JAMES (1904 - 1966), tiwtor mewn efrydiau allanol a gwleidydd

Ganwyd 1904 yn Nhon-du, Morgannwg, yn fab i John James Morgan (1870 - 1954), prifathro ysgol uwchradd y Garw, 1909-35. Derbyniodd ei addysg yn Ysgol y Sir, Pen-y-bont ar Ogwr, a Choleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth, lle graddiodd gydag anrhydedd mewn economeg yn 1926. Enillodd radd M.A. yn 1929 am draethawd yn olrhain y mudiad i sicrhau prifysgol yng Nghymru yn y 19eg ganrif. Bu'n darlithio mewn dosbarthiadau nos a chyrsiau allanol mewn nifer o ganolfannau yng Nghymru, gan gynnwys Coleg Harlech, am rai blynyddoedd cyn cael ei benodi yn 1935 yn diwtor a gofal am Adran Efrydiau Allanol, Coleg y Brifysgol, Caerdydd. Arhosodd yn y swydd hon hyd at ei farw. Daeth yn ddarlithydd a darlledwr poblogaidd ar bynciau hanesyddol, rhyngwladol, economaidd a chymdeithasol. Bu'n aelod o Blaid Cymru yn y tridegau ond anghytunai ag agwedd Saunders Lewis at Sosialaeth ac ymunodd â'r Blaid Lafur. Dewiswyd ef yn ddarpar ymgeisydd seneddol Llafur ar gyfer etholaeth Ceredigion yn 1940, a safodd yn erbyn Roderick Bowen yn 1945 ac 1950. Cyhoeddodd yn 1943 y pamffledi yn Attlee's reply yn dilyn ymateb y Dirprwy Brif Weinidog i'r gofyn am ysgrifennydd Gwladol i Gymru. Daliodd yn ffyrnig yn erbyn Comiwnyddiaeth ar hyd ei oes. Ef a olygodd y gyfrol The college by the sea (1928), casgliad o atgofion am G.P.C., Aberystwyth. Cyhoeddodd yn ogystal nifer fawr o erthyglau mewn cylchgronau a phapurau newydd ar bynciau o ddiddordeb cenedlaethol. Etholwyd ef yn aelod o lys a chyngor Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn 1944.

Priododd Esme Lewis, Caerau, Maesteg. Bu farw 1 Ebrill 1966 yn Ysbyty Brenhinol Caerdydd.

Awdur

• Dr John Graham Jones

Ffynonellau

• Mynegai Bywgraffyddol W. W. Price
• Western Mail, 2 a 4 Ebrill 1966
• calendrau Prifysgol Cymru

Darllen Pellach

• Archifau LlGC: Etholiad Cyffredinol 1945. Gair Oddiwrth yr Ymgeisydd Llafur Iwan Morgan M.A. (Wales)
• Archifau LlGC: Plaid Lafur Sir Aberteifi. Ymlaen a Ni!
• Archifau LlGC: General Election, Cardiganshire. Iwan Morgan The Labour Candidate

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q20748841

Dyddiad cyhoeddi: 1997

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/