ROBERTS, EVAN JOHN (1878 - 1951), 'Y Diwygiwr'

Ganwyd 8 Mehefin 1878 yn Island House, Bwlchmynydd, Casllwchwr, Morgannwg, mab i Henry a Hannah Roberts. Bu'n gweithio fel glöwr yng Nghasllwchwr ac Aberpennar pan oedd yn ieuanc, a phrentisiwyd ef yn of yn 1902. Yr oedd yn ŵr ieuanc o dalentau uwch na'r cyffredin, a thrwy hunan-ddisgyblaeth cyrhaeddodd safon uchel o ddiwylliant. Câi brofiadau cyfriniol ar adegau, a thystiodd iddo weddïo am dair blynedd ar ddeg am ddeffroad crefyddol yng Nghymru. Dechreuodd bregethu ym Moriah, Casllwchwr, yn niwedd 1903, a derbyniwyd ef yn ymgeisydd am y weinidogaeth gan y Methodistiaid Calfinaidd. Yn niwedd Medi 1904 aeth i ysgol John Phillips, Castellnewydd Emlyn, i ddechrau'i gymhwyso'i hunan ar gyfer y weinidogaeth. Yr oedd cryn gyffro crefyddol yng ngodre Ceredigion y pryd hynny, yn sgil cyfres o gynadleddau i ddyfnhau bywyd ysbrydol yr eglwysi, a drefnwyd ar lun cynadleddau Keswick gan Joseph Jenkins, ac eraill. Cafodd Evan Roberts brofiad ysgytwol yn un o'r cynadleddau hyn (ym Mlaenannerch), ac fe'i cymhellwyd i ddychwelyd i Gasllwchwr i genhadu cyn diwedd mis Hydref. Cafwyd cyfarfodydd cyffrous yn ardal Casllwchwr, ac ymhen amser byr - rhwng Tachwedd 1904 a Ionawr 1906 - ymledodd deffroad crefyddol grymus dros Gymru gyfan. Ef oedd ffigur amlycaf Diwygiad 1904-05 (fel y'i gelwir). Cafodd ei feirniadu'n chwyrn gan rai gwŷr blaenllaw, a diau iddo wneud rhai camgymeriadau yng ngwres emosiynol a brwdfrydedd heintus y cyfarfodydd. Yr oedd ef ei hun yn hollol ddiffuant, a bu straen a gwasgfa'r misoedd hynny yn ormod iddo.

Y mae'n anodd mesur effaith a dylanwad y Diwygiad. Ychwanegwyd lluoedd mawr at aelodaeth yr eglwysi ym mhobman, a chodwyd to newydd o arweinwyr a gweinidogion yn yr eglwysi. Ymledodd y deffroad i rannau eraill o Brydain, ac i'r meysydd cenhadol hwythau. Bu rhwygiadau mewn rhai cylchoedd, ac un o'r canlyniadau oedd ffurfio cyrff crefyddol newydd, megis yr Eglwys Apostolaidd, mudiad 'four-square' Elim, ac achosion Pentecostaidd. Parhaodd y dylanwadau'n hir mewn rhai cylchoedd, er i Ryfel Byd I lesteirio hynny a'i ddiffodd i ryw raddau. Gellir olrhain rhai o'r dylanwadau hyd at fudiadau carismatig ein dyddiau ni. Cred rhai hefyd i'r Diwygiad ddylanwadu ar dwf y mudiad Llafur ieuanc rhwng 1904 ac 1914.

Yn 1906, yn ei ludded a'i wendid corfforol, cafodd Evan Roberts ymgeledd yng nghartref Mrs. Jessie Penn-Lewis, yn Leicester, a bu'n byw yn Llundain hefyd am ysbaid. Aeth o'r golwg, ond cymerodd ran yn ysbeidiol mewn cyfarfodydd yng Nghymru yn y cyfnod 1925-30. Cafodd ymgeledd gan gyfeillion ym Mhorth-cawl, ac yn Rhiwbeina, Caerdydd, ac yno y bu farw 29 Ionawr 1951; claddwyd ef ym meddrod y teulu ym Moriah, Casllwchwr. Dadorchuddiwyd cofeb iddo yn 1953 o flaen capel Moriah.

Yn ei gyfnod cynnar cyfansoddodd Evan Roberts lawer o gerddi ac emynau, a cheir detholiad o'r rheini yn ei gofiant. Cyhoeddwyd casgliad o'i emynau yn Aberdâr yn 1905, a phan oedd yn byw yn Leicester cyhoeddodd lyfryn, Gwasanaeth a milwriaeth ysbrydol (1912).

Awdur

• Y Parchedig Gomer Morgan Roberts, (1904 - 1993)

Ffynonellau

• T. Francis, yn Y Diwygiad a'r diwygwyr hanes toriad gwawr Diwygiad 1904-05 (Dolgellau 1906), 9-47
• J. Vyrnwy Morgan, The Welsh religious revival, 1904-5 a retrospect and a criticism (Llundain 1909)
• D. M. Phillips, Evan Roberts a'i waith (Dolgellau 1912)
• S. Evans a G. M. Roberts (gol.), Cyfrol Goffa Diwygiad 1904-1905 (Caernarfon 1954), sy'n cynnwys llyfryddiaeth o'r Diwygiwr a'r Diwygiad
• Eifion Evans, The Welsh revival of 1904 (1969)
• E. Morgan Humphreys, Gwyr Enwog Gynt: argraffiadau ac atgofion personol (yr ail gyfres) (Aberystwyth 1953), 100-09

Darllen Pellach

• Brynmor Pierce Jones, An instrument of revival: the complete life of Evan Roberts (1878-1951) (New Jersey 1995)
• Brynmor Pierce Jones, Voices from the Welsh revival: an anthology of testimonies, reports, and eyewitness statements from Wales's year of blessing, 1904-05 (Bridgend 1995)
• Noel Gibbard, Fire on the altar: a history and evaluation of the 1904-05 Revival in Wales (Bridgend 2005)
• Erthygl Wicipedia: Evan Roberts

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 92467297
• Wikidata: Q278385

Dyddiad cyhoeddi: 1997

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/