Y Bywgraffiadur Cymreig

JONES, Syr CYNAN (ALBERT) EVANS (Cynan; 1895 - 1970), bardd, dramodwr ac eisteddfodwr Goleg y Bala, ac yn 1920 ordeiniwyd ef a'i sefydlu yn weinidog yr eglwys Bresbyteraidd ym Mhenmaen-mawr. Yno y bu hyd 1931, pan benodwyd ef yn diwtor yn Adran Allanol coleg Bangor, gyda chyfrifoldeb arbennig am Ynys Môn. O 1936 hyd nes ymddeol yn 1960 bu'n diwtor staff, a'i bynciau oedd drama a llenyddiaeth Gymraeg. Ond daliodd i bregethu yn gyson ar hyd ei oes. Daeth Cynan yn amlwg iawn ym mywyd
JONES, GWILYM THOMAS (1908 - 1956), cyfreithiwr a gweinyddwr Pwllheli yn 1955. Roedd ganddo ddiddordeb mawr mewn hanes, ac roedd yn un o brif sefydlwyr Cymdeithas Hanes Sir Gaernarfon yn 1939. Yn 1956, fe'i hetholwyd yn Gymrawd o Gymdeithas yr Hynafiaethau. Roedd Gwilym T. yn gyfaill i'r Prifardd Cynan (Albert Edwards Jones). Cyflwynodd Cynan ddwy gerdd iddo, 'Llanfihangel Ballechaeth' a 'Capel Nanhoron'. Gwilym T. oedd y prif symudwr yn y gwaith o godi elusen i
JONES, ROBERT WILLIAM (Erfyl Fychan; 1899 - 1968), hanesydd, llenor, athro ac eisteddfodwr Erfyl') rheithor amryddawn Llanerfyl yn y 1920au. Yn y Bala yn 1934 sefydlodd Gymdeithas Cerdd Dant, ac ef oedd ei hysgrifennydd tan 1949 pan etholwyd ef yn Gofiadur yr Orsedd dros gyfnod archdderwyddiaeth Cynan. Buasai'n Arwyddfardd yr Orsedd er 1947 ar ymddiswyddiad Syr Geoffrey Crawshay a daliodd y swydd honno am un mlynedd ar hugain, a gweithredu fel trefnydd yr arholiadau. Bu hefyd yn gofiadur a
LEWIS, LEWIS WILLIAM (Llew Llwyfo; 1831 - 1901), bardd, nofelydd, a newyddiadurwr genedlaethol Aberystwyth, 1865; 'Arthur y Ford Gron' yn eisteddfod genedlaethol Caer, 1866; 'Elias y Thesbiad' yn eisteddfod Rhuthyn, 1868; 'Gruffydd ap Cynan' yn eisteddfod genedlaethol Wrecsam, 1888; 'Ioan y Disgybl Anwyl' yn eisteddfod genedlaethol Llanelli, 1895; a chafodd lu o wobrau llai pwysig yn eisteddfodau Cymru ac America. Dyma ei brif gyhoeddiadau: Awen Ieuanc, 1851; Llewelyn Parri: neu y Meddwyn
LLYWARCH HEN, tywysog Brythonaidd o'r 6ed ganrif, ac arwr chwedloniaeth Gymreig o'r 9fed ganrif Cynan.' Yn ôl y rhain yr oedd Llywarch o hil Coel Gotebauc, ei dad oedd Elidyr Lledanwyn, a'i fam oedd Gwawr, ferch Brachan. Yr oedd yn gefnder o du ei dad ac o du ei fam i Urien Rheged a ymladdai yn erbyn meibion Ida yn ail hanner y 6ed ganrif, a thrwy ei ddisgynyddion, Merfyn Frych a Rhodri Mawr, yr oedd tywysogion Gwynedd (a thaleithiau eraill) yn tarddu ohono. Tua chanol y 9fed ganrif, mewn cyfnod
LLYWELYN ap IORWERTH (Llywelyn Fawr; 1173 - 1240), tywysog Gwynedd dreulio cyfnod (na wyddys fawr amdano) o brentisiaeth mewn dwyn arfau rhyfel a chymryd rhan yng ngwleidyddiaeth derfysglyd gogledd y wlad pan oedd eto'n ieuanc, ymunodd â'i gefndyr, meibion Cynan ab Owen, ac, yn 1194, gorchfygodd ei ewythr, Dafydd I, a chipio oddi ar hwnnw gyfran yn llywodraeth y Berfeddwlad a dyfod, yn 1197, yn unig reolwr y rhanbarth hwnnw. Wedi iddo gymryd yr Wyddgrug i'w feddiant yn
LLYWELYN FAWR (fl. yn gynnar yn y 13eg ganrif) Meibion Maredudd ap Cynan. Ar waethaf y rhwyg rhwng eu tad â Llywelyn I, yr oeddent yn teimlo'n gyfeillgar tuag at Lywelyn o 1215 ymlaen. Efallai, yn wir, i arglwyddiaeth Meirionnydd, a gollwyd i'r teulu yn 1202, gael ei rhoddi'n ôl iddynt cyn gynhared â 1221. Er iddynt gael eu cadarnhau yn y cantref gan Harri III yn 1241, ymladdodd y ddau ar ochr Dafydd II yn 1245. Wedi'r flwyddyn honno nid oes
MAREDUDD ap CYNAN ab OWAIN GWYNEDD (bu farw 1212) O 1173 hyd 1194 yr oedd yn arglwydd Eifionydd a rhan o Ardudwy - ffaith a nodwyd gan Gerallt Gymro pan aeth trwy'r ardal yn 1188. Derbyniodd Feirionnydd hefyd gan ei frawd Gruffudd (yn 1194, mae'n debyg) pan rannodd hwnnw ffrwyth buddugoliaeth yng Ngwynedd gyda'i gefnder Llywelyn I; yr oedd gyrfa gynnar Llywelyn yn ddyledus i raddau helaeth i'r cymorth a roes meibion Cynan iddo. Pan fu Gruffudd
MAREDUDD ap GRUFFUDD ap RHYS (1130 neu 1131 - 1155), tywysog Deheubarth Mab hynaf Gruffydd ap Rhys a Gwenllian, merch Gruffudd ap Cynan. Chwe mlwydd oed oedd pan fu ei dad farw. Daeth i amlygrwydd pan oedd yn 16 oed wrth gynorthwyo ei hanner-brawd, Cadell, i ymlid y Normaniaid o Geredigion ac wrth amddiffyn caer Caerfyrddin a gymerasid ychydig yn gynt. Yn 1151 chwaraeodd ran flaenllaw yn y gorchwyl o ymlid gwyr Gwynedd yn ôl y tu hwnt i afon Ddyfi; yn yr un flwyddyn
teulu MARSHAL, ieirll Penfro ddaeth â byddin o Iwerddon i ailgymryd Aberteifi a Chaerfyrddin a hefyd Emlyn, a gorfu i'r tywysog ddyfod i gytundeb. Penodwyd yr iarll yn gwnstabl cestyll Aberteifi a Chaerfyrddin a bu'r cestyll yn ei ddwylo hyd 1226. Cafodd gymorth Cynan ap Hywel ap Rhys yn y brwydro hwn, ac am ei wasanaeth rhoddodd yr iarll Emlyn ac Ystlwyf iddo. Parhaodd Caerlleon yn ei feddiant hyd ddiwedd ei oes er gwaethaf yr
MEILYR BRYDYDD (fl. c. 1100-37), pencerdd llys Gruffudd ap Cynan yn Aberffraw. Ystyrir ef y cyntaf o'r Gogynfeirdd. Yn ei hanes ef a'i fab Gwalchmai a'i ŵyrion y ceir yr enghraifft debycaf yng Nghymru i'r hyn y gwyddom gymaint mwy amdano yn Iwerddon, sef teulu yn etifeddu'r swydd o bencerdd llys i linach arbennig o dywysogion, a chan y beirdd hyn eu treftadaeth dirol oblegid eu swydd farddol. Ceir Trefeilyr a Threwalchmai ym Môn hyd heddiw
OWAIN ab EDWIN (bu farw 1105) Nhegeingl, uchelwr Dywedid mai meibion oedd ef a'i frawd, Uchtryd, i Edwin ap Gronw (gor-or-ŵyr Hywel Dda) ac Iwerydd, hanner-chwaer Bleddyn ap Cynfyn. Serch i Owain gynorthwyo yr iarll Hugh o Gaer yng nghyrch annhymig hwnnw yn erbyn Gwynedd yn 1098, priododd Angharad, ei ferch, â Gruffydd ap Cynan. Gronw ei fab, oedd tad Christina, ail wraig Owain Gwynedd. Ni ddylid cymysgu rhyngddo â chefnder ei dad, hwnnw hefyd

Canlyniadau chwilio

37 - 48 of 60 for "Cynan"