Rydych yn darllen erthygl a archifwyd.

MORGAN, WILLIAM (1750 - 1833), ystadegydd

Ganwyd ef ar 26 Mai 1750 ym Mhenybont-ar-Ogwr, yn fab hynaf i William Morgan (meddyg) a'i wraig Sarah Price, chwaer yr athronydd Richard Price - mab arall oedd George Cadogan Morgan.

Bu'n brentis gyda dau apothecari yn Llundain a hefyd yn fyfyriwr yn Ysbyty St Thomas. Yn 1772, dychwelodd i Ben-y-bont i gymryd practis ei dad ar ôl iddo farw. Yn 1773 aeth i Lundain ac mae'n bosibl ei fod wedi cadw ysgol am gyfnod. Yn 17 Ebrill 1774 cafodd Richard Price le iddo yn swyddfa'r ' Equitable Assurance Society '; dringodd yn gyflym yn honno, ac o 1775 hyd ei ymddeoliad yn 1830, ef oedd ei phrif ystadegydd ('chief actuary'). Prisiodd yr Equitable yn 1775, y tro cyntaf erioed i swyddfa gael ei phrisio, a'r Equitable yn 1800, yng nghyfnod Morgan, oedd y swyddfa gyntaf erioed i ychwanegu bonws at yr arian a delir allan ar bolisi. Heblaw ei waith gyda'r Equitable bu'n cynghori swyddfa'r Scottish Widows adeg ei sefydlu.

Yr oedd hefyd, fel ei ewythr, yn Radical cryf, a chyfarfyddai'r prif Radicaliaid, megis Horne Tooke a Tom Paine a Francis Burdett, yn ei dy ar Stamford Hill, lle y bu ef farw 4 Mai 1833; claddwyd yn Hornsey.

Ystyrir Morgan yn un o arloeswyr pennaf yswiriant bywydau ar linellau gwyddonol; cyhoeddodd dablau mathemategol ac ysgrifau pwysig ar egwyddorion yswirio, ac ar ei dablau ef y seiliodd Cymro arall, Griffith Davies, ei dablau yntau. Yn ôl pob tebyg, ef oedd y cyntaf i gynhyrchu pelydrau X pan basiodd drydan trwy diwb gydag ychydig iawn o awyr ynddo. Derbyniodd Morgan fedal aur y ' Royal Society ' yn 1783, ac etholwyd ef yn F.R.S.

Fel ei ewythr eto, anghymeradwyai'n gryf y polisi o chwyddo'r ddyled wladol, a chyhoeddodd chwech o bapurau ar y mater hwnnw. Ef a olygodd weithiau Richard Price, gyda chofiant.

Bu ei fab Arthur yn actiwari yn Equitable o 1830 hyd 1870, ac yn Gymrawd o'r Gymdeithas Frenhinol. Bu mab arall, William a fu farw yn ifanc, yn actiwari cynorthwyol am gyfnod byr a bu wyr iddo, William, yn actiwari cynorthwyol o 1870 hyd 1892.

Awduron

• Yr Athro Emeritus Robert Thomas Jenkins, (1881 - 1969)
• Dr Llewelyn Gwyn Chambers

Ffynonellau

• Caroline E. Williams (gol.), A Welsh family from the beginning of the 18th century (London 1885)
• D. Lleufer Thomas yn y Oxford Dictionary of National Biography
• Peter H. Thomas, The Glamorgan Historian (1963), 89
• Maurice Edward Ogborn, Equitable Assurances, The story of life assurance in the experience of the Equitable Life Assurance Society, 1762-1962 (London 1962)
• Syr Herbert Maxwell, Annals of the Scottish Widows Fund Life Assurance Society during One Hundred Years, 1815-1914 (Edinburgh 1914), 34
• William Morgan, Philosophical Transactions of the Royal Society (abridged), 15 (1781-1785), 699
• J. G. Anderson, The birth-place and genesis of Life Assurance, and other essays (Llundain 1940), 43
• The Insurance Cyclopaedia being a Dictionary of terms used in connexion with the theory and practice of insurance … (1973) ii, 630

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: William Morgan

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 102328114
• Wikidata: Q8015809

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/