PRICE, RICHARD (1723-1791), athronydd

Ganwyd 23 Chwefror 1723 yn Tyn-ton, Llangeinor, Sir Forgannwg, mab Rees Price a'i wraig Catherine. Cafodd ei addysg yn Pentwyn (Samuel Jones), Chancefield (Vavasor Griffiths), a Moorfields (John Eames), a bu'n weinidog yn Newington a Hackney; yr oedd yn Bresbyteriad ac Ariad.

Pan nad oedd ond 35 mlwydd oed cyhoeddodd Review of the Principal Questions in Morals, 1758, gan ragflaenu felly syniadau sylfaenol Kant ar foeseg. Yn rhinwedd ei dablau ac amcan-gyfrifon ynglyn â blwydd-daliadau fe'i hetholwyd yn F.R.S. (1765); rhoes ei waith ar Reversionary Payments, 1771, a'i 'Northampton Tables' 'sylfaen wyddonol', i'r defnydd y gellid ei wneuthur at bwrpas yswiriant a blwydd-daliadau o dablau actiwaraidd; addysgodd ei nai, William ('Actuary') Morgan, yn y gangen newydd hon o wybodaeth rifyddol. Cafodd yn 1767 radd D.D. gan Brifysgol Aberdeen oblegid ei lyfr, Four Dissertations, 1767. Yn ei Appeal … on the National Debt, 1772, dadleuai y dylid ailsefydlu y 'Sinking Fund'; gofynnodd Pitt am ei gyngor ar y mater a derbyniodd ef (1786).

Hyrwyddai ryddid ym mhobman - a bu'n dadlau dros ryddid crefyddol a gwelliannau yn Senedd ei wlad ei hun; ac yr oedd yn gryf o blaid yr ' Irish Volunteers' a'r Albanwyr a geisiau gael gwelliannau yn llywodraeth eu bwrdeisdrefi. Bu'n amddiffyn ac yn cynghori'r trefedigaethau yng Ngogledd America; bum mis cyn y 'Declaration of American Independence' gyda chyhoeddi ei Civil Liberty, 1776 - gwaith yr oedd ei athroniaeth wleidyddol wedi ei sylfaenu ar ei athroniaeth foesol - codwyd y cwestiwn Americanaidd o fyd yr hyn a oedd yn arferedig ac o fyd y siarteri i dir uwch - tir yr hyn a oedd yn iawn yn yr ystyr foesol; cafodd y llyfr hwn gylchrediad anghyffredin o fawr. Yn sgil llwyddiant y llyfr daeth anrhydeddau i'r awdur - cafodd ryddfreiniad dinas Llundain (1776), gwahoddiad anghyffredin ei natur, oddi wrth 'Congress' yr America newydd (1778), i reoleiddio safle ariannol a chyllid y Taleithiau, a gradd LL.D. gan Brifysgol Yale - ef yn unig yn ei gael yng nghwmni Washington (1781). Cyn i'r Taleithiau ffurfio eu cyfansoddiad (1787) cyhoeddodd Price ei bamffledyn yn rhoddi cynghorion - Importance of the American Revolution, (1784); hoffwyd y gwaith hwn gan amryw Americanwyr blaenllaw, ac y mae'n weddol sicr iddo ddylanwadu ar y cyfansoddiad. Yn hwn hefyd yr oedd Price yn dadlau dros egwyddor ffederaliaeth. Er nad oedd o blaid gwerin-lywodraeth i Brydain, rhoes groeso i'r chwyldroad yn Ffrainc - y rhan gyntaf ohono - yn ei Love of our Country , 1789; dyma a barodd i Edmund Burke ysgrifennu ei Reflections on the revolution in France ef, 1790, eithr yr oedd Paine yn ei Rights of Man, 1791, o blaid Price.

Rhoddodd lawer o gymorth i John Howard ar gyfer ei lyfr The State of Prisons. Golygodd bapurau Thomas Bayes ar egwyddorion tebygolrwydd ar ôl iddo farw yn 1761. Mae'n debyg bod hyn wedi arwain at ddiddordeb Price mewn egwyddorion yswiriant a blaendaliadau. Yr oedd yn gynghorydd i 'A society for equitable assurances on Lives and Survivorships' (bellach The Equitable Life Assurance Society) ac ef oedd yn gyfrifol mai'r Equitable oedd y swyddfa gyntaf erioed i sicrhau bod blaendaliadau yn dibynnu ar oed y sawl a yswiriwyd, a'u bod yn ddigonol i ateb gofynion y dyfodol. Bu'n gefnogol i'r syniad o bensiynau henoed a thâl salwch ac yn 1789 gofynnodd Pwyllgor Ty'r Cyffredin iddo lunio tablau ar gyfer hyn.

Bu'n diwtor am gyfnod yn yr Academi anghydffurfiol a sefydlwyd yn Hackney yn 1768, a bu'n trafod materion fel blaendaliadau a Principia Newton gyda rhai o'r myfyrwyr yno.

Ymhlith llu cyfeillion a gohebwyr Price yr oedd Shelburne, Priestley, Hume, Adam Smith, Condorcet, Mirabeau, Turgot, Franklin, Jefferson, a Washington. Bu farw 19 Ebrill 1791.

REES PRICE (1673 - 1739), gweinidog Anghydffurfiol, athro, a gwr bonheddig

Tad Richard Price. Mab oedd hwn i Rees Price, Betws, Tir Iarll. Cafodd ei addysg yn Brynllywarch, a dilynodd Samuel Jones fel gweinidog yn Cildeudy, Penybont-ar-Ogwr, a'r Betws, ac fel athro yn Tyn-ton. Yr oedd yn ewythr - ar ochr ei mam - i Anne Maddocks ('Y Ferch o Gefn Ydfa') ac yn warcheidwad drosti yn ôl ewyllys; ceir ei enw ef ar y weithred a baratowyd adeg ei phriodas hi (1725).

SAMUEL PRICE (1676 - 1756), gweinidog Anghydffurfiol

Brawd iau Rees Price. Cafodd ei addysg yn Brynllywarch ac yn Attercliffe. Daeth yn gydweithiwr ac yn gyfaill cywir i Isaac Watts - yn gynorthwywr iddo ar y cyntaf (1703-13), yn gyd-weinidog ag ef (1713-48), a'i ddilyn wedi hynny. Bu'n helpu gydag addysg ei nai, Richard Price, bu'n cynorthwyo eglwysi a gweinidogion Cymreig, a chyhoeddodd bregethau.

Awduron

• Roland Thomas, (1876/85 - 1951)
• Dr Llewelyn Gwyn Chambers

Ffynonellau

• Oxford Dictionary of National Biography
• Roland Thomas, Richard Price, philosopher and apostle of liberty (Llundain 1924)
• Hanes Eglwysi Annibynnol Cymru, ii, 200-1, 205-6
• Carl B. Core, Torchbearer of Freedom The influence of Richard Price on eighteenth century thought (Lexington Kentucky 1952)
• Maurice Edward Ogborn, Equitable Assurances, The story of life assurance in the experience of the Equitable Life Assurance Society, 1762-1962 (London 1962)
• Caroline E. Williams (gol.), A Welsh family from the beginning of the 18th century (London 1885), 63
• D. O. Thomas, J. Stephens, P. A. L. Jones, A bibliography of the works of Richard Price (Aldershot 1993)
• dechreuwyd ar y gwaith o olygu a chyhoeddi ei ohebiaeth gan B. Peach a D. O. Thomas, 1983-1994

Darllen Pellach

• Paul Frame, Liberty's Apostle: Richard Price, his Life and Times (Cardiff 2015); gw. t. 171 ar wrthwynebiad Price i gaethwasiaeth
• William Morgan, Memoirs of the life of the Rev. Richard Price, D.D. F.R.S. (London 1815)
• The Richard Price Society: History of Dr. Richard Price
• BBC Wales News: Dr Richard Price: The Welshman who influenced US founders, gwefan BBC News, 20 Ebrill 2013
• Louvain Rees, Dr Richard Price: A Friend of Liberty
• Erthygl Wicipedia: Richard Price

Gweithiau

• Richard Price, Observations on the nature of civil liberty, the principles of government, and the justice and policy of the war with America (London 1776)
• Richard Price, A discourse on the love of our country (London 1789)
• Richard Price, Letters to and from Richard Price, D.D., F.R.S., 1767-1790 (Cambridge 1903)

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 24632783
• Wikidata: Q561101

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/