BAXTER, WILLIAM (1650 - 1723), hynafiaethydd

Ganed yn Llanllugan, Sir Drefaldwyn, mab i frawd Richard Baxter y diwinydd. Addysgwyd ef yn Harrow. Dywed ei fod yn Gymro uniaith pan aeth i'r ysgol, ond daeth yn hyddysg mewn ieithoedd eraill - Gwyddeleg, Groeg, a Lladin, yr ieithoedd Almaenaidd, a rhai o'r ieithoedd dwyreiniol. Bu'n cadw ysgol yn Tottenham High Cross, Middlesex, ac wedyn yn bennaeth Ysgol y Sidanwyr (Mercers' School).

Yn 1679 cyhoeddodd ramadeg Lladin elfennol, De Analogia sive arte Linguae Latinae Commentariolus, in usum provectioris adolescentiae. Ymddangosodd ei Anacreon yn 1695 (ailargraffiad, 1710), a daeth ei enw'n hysbys yn Lloegr ac ar y Cyfandir. Golygodd waith Horas yn 1701 (argraffiadau eraill 1725, 1798), a bu'r testun hwn yn sylfaen i argraffiad J. M. Gesner yn 1752. Cyhoeddwyd ei eiriadur hynafiaethol, Glossarium Antiquitatum Britanniearum, yn 1719. Bu'n gweithio hefyd ar eiriadur o hynafiaethau Rhufeinig; golygwyd y gwaith anghyflawn hwn gan Moses Williams ar ôl marwolaeth Baxter, a chyhoeddwyd ef yn 1726 dan y teitl Reliquiae Baxterianae sive W. Baxteri opera posthuma (ail argraffiad, 1731, fel Glossarium Antiquitatum Romanarum). Ysgrifennodd erthyglau i Archaeologia a Philosophical Transactions, ac ymhlith ei weithiau anghyhoeddedig y mae ei astudiaeth o Juvenal.

Yr oedd mewn cysylltiad agos â hynafiaethwyr ac ieithegwyr ei gyfnod, a byddai'n gohebu ag Edward Lhuyd. Barn Lhuyd amdano ydoedd 'a person of learning and integrity, tho, I fear me, too apt to indulge fancy.' Bu farw 31 Mai 1723; yr oedd ganddo ddau fab a thair merch.

Awdur

• Yr Athro Idris Llewelyn Foster, (1911 - 1984)

Ffynonellau

• Reliquiae Baxterianae, or Mr. Richard Baxter's narrative of the most memorable passages of his life and times (1696)
• Nichol, Literary Anecdotes of the Eighteenth Century (1812–5), i, 163
• Archaeologia Cambrensis, i
• The Monthly Review, n.s., xxv
• R. Williams, Montgomeryshire Worthies (1894)
• John Davies, Bywyd a Gwaith Moses Williams, (1685-1742) (1937), 99-101
• R. T. Gunther, Early Science in Oxford, 1945
• Robert Williams, Enwogion Cymru. A Biographical Dictionary of Eminent Welshmen (1852)
• Oxford Dictionary of National Biography

Darllen Pellach

• T. Morgan, Enwogion Cymreig 1700-1900 (1907), t.19

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 5266955
• Wikidata: Q8005220

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/