BULKELEY, WILLIAM (1691 - 1760), sgwïer a dyddiadurwr

O Frynddu, Môn. Ganwyd 4 Tachwedd 1691. Dau ddyddiadur sydd ar gael, un yn ymestyn o 30 Mawrth 1734 i 8 Mehefin 1743; y llall o 1 Awst 1747 i 28 Medi 1760. Y maent yn fwnglawdd o wybodaeth am Fôn, yn enwedig cwmwd Talybolion : materion teuluol, arferion cymdeithasol, trefniadau eglwysig. Llawn o ragfarnau rhyfedd hefyd; beirniadaeth lem ar bregethu rheithor Llanfechell er bod hwnnw'n dipyn o lenor, yn perthyn yn weddol agos i Bulkeley, ac yn sgweier yn ei hawl ei hun; geiriau gogan am Walpole a'r Whigiaid, a geiriau lawn cyn gased am yr Ymhonnwr Iagoaidd.

Dyn piwus, direidus, llawn pryfoc oedd Bulkeley : annhebyg fod iddo ddim cydymdeimlad a'r Methodistiaid, a mwy annhebyg iddo ysgrifennu pamffled i amddiffyn eu golygiadau; ond gellir meddwl amdano yn cael llawer o hwyl am ben ysweiniaid a chlerigwyr drwy gogio bod yn Fethodus. Rhoddodd loches i William Prichard yr Annibynnwr ar ran o'i ystad, nid am ei fod yn credu yn yr egwyddorion y safai Prichard drostynt, ond fel moddion pryfoc yn erbyn y Viscount o Baron Hill a Troughton o Fodlew a oedd wedi troi Prichard allan o'u ffermydd hwy.

Nid oedd sgweier ym Môn yn fwy Cymro nag ef; profedigaeth fawr ei fywyd oedd gweled ei ferch Mary yn priodi Philistiad o Sais o'r enw Fortunatus Wright, bragwr o Lerpwl, a morheliwr rhamantus; llawn yw'r dyddiaduron o'r helbulon yr aeth iddynt, a'r pryder dwys a achosodd. Cangen Brynddu oedd y fwyaf annibynnol ei hysbryd a gododd o foncyff Baron Hill. Bwcle oedd William Bulkeley, serch hynny; pan ddaeth angladd y 5ed Viscount ym Mawrth 1739, ef oedd gyda'r cyntaf i gael ei wahodd yno, a cherddai yn bur agos i'r elor; nid mor agos nad oedd ganddo amryw o eiriau dychan am y gweithrediadau. Claddwyd 28 Hydref 1760.

Awdur

• Thomas Richards, (1878 - 1962)

Ffynonellau

• Llawysgrifau Henblas yn Llyfrgell Coleg y Gogledd, Bangor 18, 19
• Llawysgrif Plas Coch yn Llyfrgell Coleg y Gogledd, Bangor 635
• B. Dew Roberts, Mr. Bulkeley and the Pirate. A Welsh diarist of the eighteenth century (Llundain 1936)
• G. Nesta Evans, Social Life in Mid-Eighteenth Century Anglesey (Caerdydd 1936)
• Y Dysgedydd, 1944, 128-9, 147
• J. H. Davies (gol.) The Letters of Lewis, Richard, William, and John Morris, of Anglesey, (Morrisiaid Môn) 1728-1765 (1907–9), cyf. I, cyf. II (mynegai)

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: William Bulkeley

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 290968903
• Wikidata: Q8006111

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/