CAIN, santes a gwyryf (fl. diwedd y 5ed ganrif a dechrau'r 6ed).
Rhiant: Brychan ap Anlach
Rhyw: Benyw
Galwedigaeth: santes a gwyryf
Maes gweithgaredd: Crefydd
Awdur: Hywel David Emanuel
Yn ôl y 'De Situ Brecheniauc' (Wade-Evans, Vitae Sanctorum Britanniae et Genealogiae, 313-5) a'r 'Cognacio Brychan' (op. cit., 315-8), un o ferched bucheddol Brychan Brycheiniog oedd Cain.
Ceir y traddodiad amdani ym 'muchedd' y santes Gain, crynodeb a gyfansoddwyd tua chanol y bedwaredd ganrif ar ddeg gan John o Teignmouth allan o ryw lawysgrif anhysbys. Ni chwenychodd Cain y bywyd priodasol, ac oherwydd hynny rhoddwyd iddi yr enw 'Keynwiri' ('Cain Wyryf'). Ymadawodd â'i bro enedigol, a gwnaeth ei chartref mewn lle a adwaenir heddiw fel Keynsham yng Ngwlad yr Haf; ac yno bu fyw bywyd meudwy. Wedi llawer o flynyddoedd, dychwelodd i Ddeheudir Cymru gan sefydlu mynachlog mewn lle nad oes ddim sicrwydd amdano ond y dywedir mai Llangeinwr yn Sir Forgannwg yw. Dywed y 'fuchedd' mai Cadog Sant a'i claddodd hi.
Y santes Gain yw nawddsant Llangeinwr, a chedwir ei henw ar gof yn Llangain a Chapel Cain Wyry (plwyf Tal-y-llychau) yn Sir Gaerfyrddin, yn Llangeinwen ym Môn, ac, efallai, ym Machen yn sir Fynwy. Ceir eglwysi wedi eu henwi arni hefyd yn swydd Henffordd, Gwlad yr Haf, a Chernyw. Fel rheol dethlir ei gŵyl ar 8 Hydref.
Awdur
- Hywel David Emanuel, (1921 - 1970)
- Baring-Gould a John Fisher, The Lives of the British Saints: the saints of Wales and Cornwall and such Irish saints as have dedications in Britain, ii, 52-5
- Horstman (gol.), Nova legenda Anglie as collected by John of Tynemouth, John Capgrave, and others, and first printed, with new lives, now re-edited with fresh material from MS and printed sources by C. Horstman (1901), ii, 102-4
- Acta Sanctorum Bollandiana (1643), lii, 275-7
- G. H. Doble, S. Nectan, S. Keyne, and the Children of Brychan in Cornwall (1930), 34-48
- Wade-Evans, Vitae Sanctorum Britanniae et Genealogiae (Caerdydd 1944), 313-8
Ffynonellau
- Erthygl Wicipedia: Cain ach Brychan
Darllen Pellach
- Wikidata: Q4218975
Dolenni Ychwanegol
Dyddiad cyhoeddi: 1953
Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/
Mae'r Bywgraffiadur Cymreig yn cael ei ddarparu gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru a Chanolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru. Mae ar gael am ddim ac nid yw'n derbyn cymorth grant. Byddai cyfraniad ariannol yn ein helpu i gynnal a gwella'r wefan er mwyn i ni fedru parhau i gydnabod Cymry sydd wedi gwneud cyfraniad nodedig i fywyd yng Nghymru a thu hwnt.
Ewch i'n tudalen codi arian am ragor o wybodaeth.