EVANS, ARISE (enw bedydd, Rhys neu Rice) (fl. 1607-60), dewin a phroffwyd

Ganwyd yn Llangelynin, Meirion, o gylch 1607, ac yn ôl yr Haul 1940, 170, fe'i ganwyd yn Ynys Faig. Bu'n brentis teiliwr yn Wrecsam; yno y daeth yr enw ' Arise ' i fod, a theimlai fod rhyw wers arbennig iddo ef ymhob adnod lle digwyddai'r gair. Yr oedd wedi gweled gweledigaethau a breuddwydio breuddwydion cyn iddo erioed adael ei hen gartref; daethant yn fil amlach wedi iddo gyrraedd Llundain yn 1629; cyn hir gwnaeth ymgais, aflwyddiannus, i rybuddio Siarl I yn ei wyneb am y peryglon oedd o'i flaen; ond llwyddodd i gael gair gyda'r iarll Essex, a dweud am y dyrchafiadau oedd yn dod iddo. Ymddiddorai yn y llu sectau a godai yn sgil y rhyddid newydd, gan feirniadu'n llym y rhan fwyaf ohonynt, yn enwedig y syniadau am yr Ail Ddyfodiad a goleddid gan Christopher Feake a William Aspinwall. Yn ystod blynyddoedd bywiog 1653-5, mynnodd gael sgwrs efo'r Diffynnwr ei hun, ond sôn yn hyderus am adfer y frenhiniaeth oedd ergyd y pamffledau a gyhoeddodd; yn wir, yn 1653 cyfleodd olwg fras ar debygolrwydd datblygiadau wedi marw Cromwell a oedd yn rhamantus debyg i'r ffeithiau fel y digwyddasant. Y mae yn ei Narrations, Voices from Heaven, ac Echoes o'r lleisiau hynny, bethau rhyfedd ac ofnadwy; ond y mae sylwadau achlysurol ynddynt o ddiddordeb mawr, yn enwedig ar adnabyddiaeth y Cyrnol John Jones o lyn Tal-y-llyn, ar waith Christopher Love yn siarad ag ef yn Gymraeg, ar gysylltiadau Cymreig Olifer y Diffynwr; ac ar wag honiadau y sêr-ddewinwr William Lilly. Ymddengys enwau lleoedd o Gymru â golwg farbaraidd druenus arnynt yn ei weithiau, ond efallai mai'r printiwr oedd ar fai. Ni wyddys pa bryd y bu farw, ond bu fyw yn ddigon hir (meddir) i Siarl II symud ymaith ryw dyfiant annaearol hyll oedd ar ei drwyn.

Awdur

• Thomas Richards, (1878 - 1962)

Ffynonellau

• Oxford Dictionary of National Biography
• J. H. Davies, Rhai o hen ddewiniaid Cymru (Llundain 1901), 11-25
• Catalogue of tracts of the Civil War and Commonwealth period relating to Wales and the Borders, National Library of Wales (Aberystwyth 1911), 295A, 300, 300 A, 301 A, 305 A, 306 A
• The Thomason Tract in the British Museum E. 234.1

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: Arise Evans

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 15117163
• Wikidata: Q4790887

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/