GRIFFITH, JOHN (1818? - 1885), clerigwr

Ganwyd (yn 1819 yn ôl Yr Haul, 1885) ym mhlwyf Llanbadarn Fawr, Sir Aberteifi, mab Thomas Griffith. Cafodd ei addysg yn ysgol Ystrad Meurig, ysgol ramadeg Abertawe, a Choleg Crist, Caergrawnt (B.A. 1841, M.A. 1844). Ordeiniwyd ef yn ddiacon yn 1842, yn offeiriad yn 1843; bu'n gurad yn Astbury, gerllaw Congleton, swydd Gaer, 1842-4, a bu'n athro a chaplan teulu yng nghartref Syr Stephen Glynne, barwnig, Penarlâg, Sir y Fflint, 1844-6. Dewiswyd ef yn ficer Aberdâr yn 1846 gan ardalydd Bute; bu yno hyd 1859 pryd y daeth yn rheithor Merthyr Tydfil, lle y bu hyd ei farw, 22 Ebrill 1885.

Y mae'n bosibl na fu i un offeiriad arall yng Nghymru gymaint rhan mewn dadleuon â John Griffith. Gydag Ymneilltuwyr y bu'r anghydweld yn gyntaf, ac yna gyda'i gyd-glerigwyr, ei archddiacon, ei ddeon, a'i esgob. Dechreuodd y cyfnod cythryblus hwn wedi i R. R. W. Lingen, un o'r comisiynwyr a anfonodd y Llywodraeth i archwilio cyflwr addysg yng Nghymru, ymweled ag Aberdâr yn 1847. Aeth John Griffith gyda Lingen i ysgolion Aberdâr, 20 Mawrth 1847, ac ysgrifennodd ato, ar 21 Ebrill yr un flwyddyn, ar gyflwr addysg yn y plwyf; ysgrifennodd hefyd i'r Wasg o dan ffugenw. Cyhoeddwyd adroddiad y comisiynwyr yn 1847 ('Brad y Llyfrau Gleision') a bu protestio cryf trwy'r wlad oherwydd yr ymosodiadau yn yr adroddiad ar Anghydffurfiaeth Cymru ac ar yr iaith Gymraeg. Yr oedd teimladau'n frwd yn Aberdâr gan i'r ficer ieuanc bleidio'r comisiynwyr a dywedyd pethau cas am gyflwr moesol y boblogaeth - y merched yn enwedig. Cynhaliwyd cyfarfodydd protest a bu'r newyddiaduron lleol a chylchgronau'r enwadau yn ymosod yn chwyrn ar John Griffith. Ni chymerodd ef sylw o'r ymosodiadau eithr myned ymlaen gyda'i waith fel offeiriad y plwyf; cynhaliodd y cyfarfod cyntaf erioed gan yr Eglwys yn Hirwaun, ac estyn cylch ei dylanwad trwy adeiladu eglwys yn Heolyfelin (Trecynon) ac ysgol yr eglwys yn Cwmbach.

O dan ffugenw bu'n beirniadu deon a chabidwl Caerloyw am eu bod yn derbyn degwm a rhenti tir yr eglwys yn Aberdâr heb roi dim i'r plwyf yn gyfnewid. Ymhen ychydig fisoedd dechreuodd y deon a'r cabidwl gyfrannu tuag at gynhaliaeth curad yn Aberdâr.

Tua diwedd 1848 troes Griffith i alw sylw at ddiffygion yr Eglwys, gan ei beirniadu am ddewis Saeson uniaith i blwyfi Cymreig a thrwy hynny anwybyddu hawliau'r boblogaeth a siaradai Gymraeg. Ymosodwyd arno gan benafgwyr yr Eglwys, ond daeth teimladau'r Ymneilltuwyr tuag ato yn dynerach. Yn ddiweddarach, yn enwedig yn 1868, trwy siarad mewn cynadleddau eglwyswyr ac erthyglau yn y Wasg, bu'n ymosod ar ormod-defodaeth yng ngwasanaethau'r Eglwys. Condemniwyd ei adroddiadau gan y bernid eu bod yn gwbl anghywir ac yn gamarweiniol. Serch hynny, gwnaeth Griffith wasanaeth mawr i'r Eglwys, ac enillodd serch y bobl oblegid ei ddifrifwch a'i huodledd yn y pulpud, ei gymorth ymarferol pan geid tanchwâu yn y pyllau glo, a'i lwyddiant pan apeliai am gymorth ariannol i'r gweddwon a'r amddifaid. Yr un modd hefyd ym Merthyr pan aeth yno; daeth y rheithor megis ar unwaith yn rhan o fywyd cyhoeddus y dref.

Yr oedd ei agwedd tuag at ddadl fawr wleidyddol ail hanner y ganrif yng Nghymru yn bur nodedig. Pan wahoddwyd ef i annerch cyfarfod cyhoeddus ar gwestiwn datgysylltiad yr Eglwys, atebodd, ar 14 Gorffennaf 1883, ei fod ers blynyddoedd lawer yn credu'n gryf na wnâi dim ond datgysylltiad - gwahanu'r Eglwys oddi wrth y wladwriaeth - wella stad yr Eglwys yng Nghymru.

Pan oedd yn Aberdâr ceisiodd Griffith sefydlu ' Mechanics Institute,' ystafell ddarllen, a llyfrgell a fyddai'n rhoddi llyfrau'n fenthyg (1849), traddododd y gyntaf mewn cyfres o ddarlithiau poblogaidd, ac etholwyd ef ar amryw fyrddau cyhoeddus. Bu'n gyfrifol am adeiladu eglwys S. Elfan a ficerdy Aberdâr. Y mae tuedd i'w gymysgu â John Griffiths (1820 - 1897).

Awdur

• Watkin William Price, (1873 - 1967)

Ffynonellau

• The Red Dragon, Mehefin 1885, t.481-488
• Charles Wilkins, The history of Merthyr Tydfil (Merthyr Tydfil 1867), 1867, 291-2
• T. R. Roberts, Eminent Welshmen: a short biographical dictionary of Welshmen... from the earliest times to the present (1908)
• Crockford's Clerical Directory, 1884
• The Aberdare Banner of Faith, and parish magazine, Mai 1885
• Yr Haul, 1885, 188-9, 215-7
• W. W. Price, Park School Centenary (1948), 1948
• Cardiff and Merthyr Guardian, 1847, 1848, 1858, 1860, etc.
• The Principality, 1848-50
• Y Gwron, 1858
• Y Traethodydd, 1848
• Y Drysorfa, Rhagfyr 1848
• John Bull (1948), 1848

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q16062944

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/