HUGHES, JOHN WILLIAM (1817 - 1849; ' Edeyrn ap Nudd,' ac wedi hynny ' Edeyrn o Fôn '; llenor crwydrad

Ganwyd ym Modedern, mewn tlodi mawr, mab i saer maen; crwba gwyrgam o gorff; cael ei brentisio yn deiliwr. Esgeuluso addysg, ond cael hwyl ar brydyddu; yn 1840 cyhoeddodd Cell Awen (yr Wyddgrug), lle y mae cerdd hir o'i eiddo yn canmol ei gefnogwyr (t. 33-69); yn 1842 cyhoeddi'r Lloffyn yn Aberystwyth, ei waith ef ac eraill. Cafodd lawer o garedigrwydd gan rai o offeiriaid Môn, ac erbyn 1844 yr oedd ym Mangor yn ceisio ymgymhwyso at gael urddau Eglwys Loegr. Yn anffodus daeth ar draws Isaac Harries, golygydd brochus Figaro the Second, ac aeth yn ffrae benben rhyngddynt yn y Gymdeithas Gymreigyddol; ffrwyth y ffrae oedd gosod cartŵn hyll o ' Edeyrn ' yn y Figaro, ac yntau'n ateb drwy fygwth dod ag Anti-Figaro allan i ateb y Figaro. Nid oedd felly fawr hwyl ar yr ymgymhwyso; er hynny, cyhoeddodd bamffled yn y Bala, 1844 (arg. Sanderson), ateb chwyrn i ymosodiad Bedyddiwr ar Eglwys Loegr, ac yn 1845 Gwinllan Galar (arg. Llanrwst), marwnadau am offeiriaid a fu'n noddwyr iddo. Ym misoedd olaf 1845 yr oedd yn Llanerfyl, ac erbyn haf 1847 yn Llundain, yn derbyn cardod gan ' Aled o Fôn,' chwarae englynion digrif gyda ' Sam o Fôn,' rhoddi gwersi mewn Cymraeg i ferch ' Gwrgant ', a derbyn gwersi mewn Saesneg gan fwy nag un athro. Yr oedd yn gystadleuydd aflwyddiannus yn eisteddfod y Fenni, 1848; bu am fisoedd yn y flwyddyn honno a dechrau 1849 yn aros gyda llenorion caredig Pontypridd, y Fenni, a Merthyr Tydfil. Dywedir fod yn ei fryd gystadlu ar yr awdl yn eisteddfod Aberffraw, haf 1849; sicr yw fod yn ei fwriad gyhoeddi llyfryn dan yr enw Llusern Eglwysig, a chasglu enwau at hwnnw. Yng ngogledd Penfro yr ydoedd pan fu farw (Ebrill 1849) mewn tafarn rhwng Mathry a Thre Newydd, a'i gladdu yn Llanhywel; a bu amgylchiadau'r marw hwnnw yn destun ymdderu rhwng offeiriaid a phregethwyr yng ngholofnau'r Haul a Chymro Bangor am fisoedd lawer ynghylch y tosturi a ddangoswyd ato gan rai a'r tosturi (meddir) na ddangoswyd gan eraill.

Awdur

• Thomas Richards, (1878 - 1962)

Ffynonellau

• Cymru (O.M.E.) xii, 129-31
• Journal of the Welsh Bibliographical Society, v, 227-9
• Y Cymro (Bangor) am 1849, rhifau 41, 42, 43, 45, 48, 51
• Yr Haul, 1849, 265, 329, 396; 1850, 35, 58
• John Williams, Notes and Narratives of Thirty Years Missionary and Ministerial Labours in England and Wales (Machynlleth 1885), 75
• Carnarvon and Denbigh herald, and North and South Wales independent, 18 Rhagfyr 1847 (cywydd moliant i Wrgant a'i deulu)

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q20733678

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/