MADOG ap GWALLTER, 'Y Brawd,' bardd crefyddol

Nid oes sicrwydd am ei ddyddiadau, ond y mae'n debyg mai ail hanner y 13eg ganrif oedd ei gyfnod, er nad yw'n amhosibl ei fod ychydig yn ddiweddarach. Ef oedd awdur y gerdd swynol ar enedigaeth Crist: 'Mab an rhodded, mab mad aned, dan ei freiniau,' y gellir ei hystyried y garol Nadolig hynaf yn yr iaith Gymraeg sydd ar gael. Ceir awdl o'i waith hefyd i Dduw, a chyfres o englynion i Fihangel. Y mae arddull ei holl waith, ac yn arbennig felly ei gân i'r Geni, yn symlach a mwy cartrefol ei ffigurau nag sydd yn gyffredin gan y Gogynfeirdd, ac y mae ôl myfyrdod ddisgybledig ddiwinyddol ar ei awdl i Dduw. Gwyddom fod y Brodyr Llwydion yng Nghymru erbyn 1237, oblegid fe godwyd tŷ iddynt yn Llanfaes yn y flwyddyn honno gan Lywelyn Fawr. Fe geir holl awyrgylch a ffresni'r meddwl Ffransiscaidd cynnar yng ngwaith Madog ap Gwallter, ac y mae'n dra thebyg ei fod yn perthyn i Urdd Sant Ffransis. Dengys ei englynion i Fihangel ei fod yn enedigol o ryw Lanfihangel. Ceir gwaith Madog ap Gwallter yn y The Myvyrian Archaiology of Wales , 273-5; a'i ganu i Dduw, ac i'r Geni, yn Llyfr Coch Hergest, 1151-4. Nid oes dim o'i waith yn NLW MS 6680: Llawysgrif Hendregadredd .

Yn llawysgrif Caerdydd 2.611, sydd i'w dyddio yn niwedd y 13eg ganrif neu ddechrau'r 14eg ganrif, ac sy'n cynnwys testun Lladin o'r 'Dares' a Brut Sieffre, fe geir 26 llinell o farddoniaeth Ladin lle sonnir am hen wrhydri brenhinoedd y Brythoniaid, a bod Sieffre wedi cyfieithu eu cerddi mawl. Fe'i geilw'r awdur ei hun yn 'Frater Walensis madocus edeirnianensis.' Deil Syr Ifor Williams (Bulletin of the Board of Celtic Studies, cyf. iv, rhan ii, 133-4) ei bod yn debygol mai'r un bardd ydyw hwn â'r ' Brawd Fadawg ap Gwallter,' ac os felly, yr oedd yn hanfod o Lanfihangel Glyn Myfyr, plwyf a gamgysylltir ag Edeirnion hyd yn oed yn 1254, serch mai i Ddinmael y perthyn mewn gwirionedd (gweler Owen, Pembrokeshire, iv, 513, nodyn 1).

Awdur

• David Myrddin Lloyd, (1909 - 1981)

Ffynonellau

• Ynghyd â'r ffynonellau uchod, gweler
• Henry Lewis, Hen Gerddi Crefyddol (Caerdydd 1931)
• Y Tyst, 25 Rhagfyr 1947

Darllen Pellach

• Rhian M. Andrews (gol.), Gwaith Bleddyn Fardd a beirdd eraill ail hanner y drydedd ganrif ar ddeg (Caerdydd 1996)
• Erthygl Wicipedia: Madog ap Gwallter

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q3331101

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/