NEWELL, RICHARD (1785 - 1852), amaethwr a phregethwr gyda'r Methodistiaid Calfinaidd

Ganwyd yn Allt-y-ffynnon, Aberhafesp, Sir Drefaldwyn, 23 Mawrth 1785, mab Richard Newell, amaethwr, a Bridget ei wraig. Yn 1786 symudodd y teulu i Gwernfyda, Llanllugan, lle y bu'r mab yn ysgol y Parch. John Davies a David Davies. Yn 1786 symudodd y teulu i'r Bryn, Llanwyddelan, lle y bu'r tad farw yn 1800. Ar ôl hyn aeth y mab i ysgol ei ewythr, y Parch. John Roberts, yn Llanbrynmair. Yn 1803 symudodd ei fam ac yntau i'r Hen Neuadd, Manafon, lle y buont hyd 1831. Yn 1811 priododd Elizabeth Griffiths, Cefndu (chwaer y Parch. Evan Griffiths, Meifod), a bu iddynt naw o blant. Etholwyd ef yn flaenor yn y capel yn Llanwyddelan, ac yn sasiwn Llanfair, 1821, derbyniwyd ef fel pregethwr. Yr oedd yn un o'r rhai cyntaf i lafurio ymhlith y Saeson ar y goror, lle yr oedd yn flaenllaw gyda threfniadau a symudiadau'r ysgol Sul ac hefyd gyda'r achos dirwestol. Tua 1819 penodwyd ef yn ' high constable ' dros adran Aberriw, a bu yn ddylanwad mawr er daioni; fe lwyddwyd trwy gyfraith gwlad i gosbi rhai o'r prif droseddwyr, a bu gwelliant mawr yng nghyflwr moesol yr ardal. Yn 1831 symudodd i Blasbach, Meifod, ac yn 1846 i'r Cwm, lle y bu farw 22 Mehefin 1852. Cyhoeddodd gylchgrawn i blant gyda chymorth Morris Davies, Bangor, o dan yr enw Pethau Newydd a Hen neu Drysorfa i'r Ysgol Sabbothol. Efallai mai hwn oedd y cyhoeddiad cyntaf erioed i blant Cymru; parhaodd am bedair blynedd (1826-9). Ymhlith llawysgrifau'r Methodistiaid Calfinaidd a gedwir yn y Llyfrgell Genedlaethol y mae nifer o ddyddiaduron (1813-50) yn cynnwys cofnodion sasiynau, cyfarfodydd misol, cymanfaoedd yr ysgol Sul, etc., yn llaw Richard Newell.

Awdur

• Katharine Monica Davies

Ffynonellau

• John Herbert, Cofiant am y Parch. Richard Newell o'r Cwm Meifod, Sir Drefaldwyn (Llanidloes 18--) (Llanidloes, d.d.)
• Edmund Jones, 'Richard Newell: yr aflonyddwr,' Y Drysorfa, Ionawr a Chwefror 1937

Dolenni Ychwanegol

• Wikidata: Q20738145

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/