OWEN (TEULU), o Gefn-hafodau a Glangynwydd yn Llangurig, ac wedyn o Glansevern yn Aberriw.

Teulu o'r Deheudir oedd hwn yn wreiddiol (gweler yr ach yn Collections, historical & archaeological relating to Montgomeryshire, iii, 232); daeth i amlygrwydd tua chanol y 18fed ganrif, pan gynhyrchodd ddwy genhedlaeth olynol o wŷr nodedig.

Yr oedd gan DAVID OWEN (1700 - 1777) a'i wraig Frances Rogers (o Gefn-y-berain yng Ngheri) bedwar mab; daw tri ohonynt dan ein sylw:

1. OWEN OWEN (1723 - 1789), siryf Maldwyn CyfraithGwasanaethau Cyhoeddus a Chymdeithasol, Gweinyddiaeth Sifil yn 1766;

ei wraig oedd Anne, merch ac etifedd Charles Davies o'r Llifior yn Aberriw. Cawsant dri mab:

(a) Syr ARTHUR DAVIES OWEN (1752? - 1816), siryf Maldwyn CyfraithGwasanaethau Cyhoeddus a Chymdeithasol, Gweinyddiaeth Sifil yn 1814,

cyfreithiwr, a fu'n flaenllaw ym mywyd cyhoeddus y sir (yn ddirprwy-raglaw ac yn gadeirydd ustusiaid y sir); o 1803 hyd ei farw, yn ddiblant, 18 Hydref 1816, ef oedd ail brif swyddog y ' Montgomeryshire Yeomanry Cavalry.' Yn Glansevern yr oedd ei gartref, oblegid gwerthwyd Cefn-hafodau.

(b) DAVID OWEN.

Bedyddiwyd yn eglwys Aberriw ar y 16 Medi 1754. Disgrifiwyd y tad yn ' gent. of Keel ' (Cil) ac yr oedd gan y teulu lawer o eiddo yn yr ardal. Bu yn ysgol ei ewythr yn Warrington cyn mynd i Goleg y Drindod yng Nghaergrawnt, yr oedd yn ' Senior Wrangler ' yn 1777, ac enillodd brif wobr Smith yn yr un flwyddyn. Graddiodd yn M.A. yn 1780, a bu'n gymrawd o'r coleg. Urddwyd ef, ond wedyn ymfudodd i New Brunswick, lle y bu farw'n ddibriod ar y 10 Rhagfyr 1829.

Bed. WILLIAM OWEN yn eglwys Aberriw ar yr 22 Awst 1758. Bu yn ysgol Warrington dan ei ewythr Edward (2 isod), yng Ngholeg Iesu, Rhydychen am gyfnod byr, ac yng Ngholeg y Drindod ('fifth Wrangler,' 1782, a chymrawd); bargyfreithiwr oedd ef (K.C. 1818); etifeddodd Glansevern ar ôl ei frawd Syr Arthur, ac yna ymdaflodd i fywyd y sir. Ef oedd cadeirydd yr ustusiaid. Mewn gwleidyddiaeth, yr oedd yn Chwig pendant; anogai'n gryf ddiddymu'r ' Sesiwn Fawr,' ac arweiniodd gefnogaeth Maldwyn i'r Mesur Diwygiad (1832). Bu farw 10 Tachwedd 1837; ar ôl marw ei weddw Anne Warburton Owen (Montgomeryshire worthies , 214) yn 1876, aeth Glansevern i'w berthynas A. C. Humphreys, a gymerth yr enw ' Humphreys-Owen '. Y mae beddrodau'r tri brawd hyn yn eglwys Aberriw.

2. EDWARD OWEN (1729? - 1807), ysgolfeistr; gweler yr ysgrif arno.

3. WILLIAM OWEN (bu farw 1778 ym Madras), a aeth i'r llynges yn fachgen yn 1750;

bu'n bresennol ym mrwydr Plassey (1757) a phan gymerwyd Pondicherry (1760), yn ' midshipman '; dyrchafwyd ef yn gapten tua 1770. Cafodd ddau fab, a esgynnodd i radd uchel yn y llynges :

(a) y llyngesydd Syr EDWARD CAMPBELL RICH OWEN (1771 - 1849),

a oedd yn bennaeth llong yn y cyrch ar Walcheren (1809), a urddwyd yn farchog yn 1815, ac a oedd yn ddirprwy-lyngesydd ym Môr India (1828-32) ac yn y Môr Canoldir (1841-5); dyrchafwyd ef yn llyngesydd yn 1846, a bu farw 8 Hydref 1849.

(b) Y dirprwy-lyngesydd WILLIAM FITZWILLIAM OWEN (1773 - 1857),

a oedd ym mrwydr 'y cyntaf o Fehefin' (1794), ac yn Spithead pan wrthryfelodd y morwyr yn 1797; yn union wedyn, dyrchafwyd ef yn swyddog, ac yn rhyfel 1803-15 bu mewn llawer brwydr (ac yn garcharor rhyfel o 1808 hyd 1810); ond yn y blynyddoedd hynny, ac ar hyd ei yrfa wedyn, fel mesurwr a mapiwr yr enillodd y clod mwyaf; ystyrid ei siartiau'n rhagorol, a bu'n archwilio'r moroedd ledled y byd. Codwyd ef yn is-lyngesydd yn 1847, ac ymddeolodd, gyda'r radd o ddirprwy-lyngesydd, yn 1855. Bu farw 3 Tachwedd 1857, yn New Brunswick, a oedd ers tro byd wedi bod yn gartref iddo pan ar dir, oblegid i'w ddwylo ef y daeth tiroedd ei gefnder David (1 (b) uchod).

Awduron

Yr Athro Emeritus Robert Thomas Jenkins, (1881 - 1969)
Dr Llewelyn Gwyn Chambers

Ffynonellau

Collections Historical and Archaeological relating to Montgomeryshire, iii, 232, 252-62, hanes yr holl dylwyth gan Edward Hamer
ymddengys y ddau lyngesydd a'r ysgolfeistr yn y Oxford Dictionary of National Biography a hefyd (gydag amryw eraill o'r teulu) yn R. Williams, Montgomeryshire Worthies (1894)
Alumni Cantabrigienses, 1951, 611, 614
Cofrestri Plwyf Aberriw yn LlGC

Dolenni Ychwanegol

Wikidata: Q20734041

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC/1.0/