TURBERVILLE (TEULU), Coety, Sir Forgannwg.

Yr oedd i deulu Turberville amryw ganghennau mewn llawer o siroedd. Sillebir yr enw mewn gwahanol ffyrdd. Y mae'n debyg i rai aelodau ddyfod drosodd gyda William y Concwerwr; ymddengys eu henwau yn 'Roll' abaty Battle. Bydd a fynno'r erthygl hon â'r gangen yn Sir Forgannwg yn unig. Dyma, y mae'n bosibl, olyniaeth arglwyddi Coety :

PAYN (PAGANUS) I. Ymddengys i Robert Fitzhamon roddi iddo ef arglwyddiaeth Coety, yn cynnwys maenorau 'Coity Anglia' a 'Coity Wallia.' Dyma'r unig arglwyddiaeth ym Morgannwg a ddelid yn y modd ysgafn a elwid yn 'serjeanty of hunting' - o bosibl oblegid pwysigrwydd safle ddaearyddol yr arglwyddiaeth yn adeg rhyfel. Gelwid Payn I 'y Cythraul' eithr ni wyddys paham y rhoddid iddo'r enw anfrïol hwn. Yn 1126 a 1129 yn unig yr ymddengys fel tyst i siarteri. Am yr hanes tlws am ei briodas â merch pennaeth Cymreig Coety a'r hanes (nad yw mor dlws) sydd yn dywedyd iddo roddi dyrnod i Fitzhamon a barodd i hwnnw fynd yn lloerig - rhaid cydnabod nad oes unrhyw sail hanesyddol iddynt. Dilynwyd Payn I gan ei fab SIMON, a fu farw'n ddi-blant; dilynwyd yntau gan ei frawd Gilbert I. Rhoddwyd grantiau ganddo ef i briordy Ewenny a chadarnhawyd hwynt gan Maurice de Londres cyn 1148. Dilynwyd Gilbert I gan ei fab PAYN II. Yr oedd ef yn fyw yn 1202, a bu farw c. 1207. Caniatawyd meddiant o'r arglwyddiaeth yn 1207 i GILBERT II, mab Payn II Priododd ef â Matilda (neu Agnes), merch Morgan Gam, Afan, a thrwyddi hi cafodd faenor Llandymor yng Ngŵyr. Ymddengys iddo ymuno gyda'r barwniaid a wrthwynebai'r brenin John, oblegid caniatawyd iddo ailfeddiannu ei diroedd yn 1217 ' as he had returned to faith and service of the lord king ' (Harri III, a oedd o dan oed y pryd hwnnw). Cafodd yr un pryd faenor Newcastle a ddelid cyn hynny gan Forgan Gam; o hynny ymlaen disgynnai Coety a Newcastle gyda'i gilydd. Dilynodd GILBERT III ei dad ac yr oedd mewn meddiant o'r Coety a Newcastle adeg stent Morgannwg a gymerwyd yn 1262; cyfrifid Newcastle ymhlith y grantiau ('feoffments') diweddar, h.y. ar ôl 1135. Bu Gilbert III farw rywbryd cyn 1281. Richard I, mab Gilbert III, a ddilynodd, eithr am ychydig o amser yn unig, gan iddo, yn ôl G. T. Clark, farw yn 1283. Mab Richard I oedd PAYNE III. Priododd ef Wenllian, merch Syr Richard Talbot, Richard's Castle. Yr oedd yn ' custos ' Morgannwg yn 1315 a newidiodd amryw o'r gwŷr a oedd mewn awdurdod - yn eu plith Llewelyn Bren, Eglwysilan. Yr elyniaeth a achoswyd oblegid hyn oedd prif achos gwrthryfel Llewelyn Bren. Bu Payne III farw c. 1318. GILBERT IV, mab Payne III, a ddilynodd. Priododd ef â Cicely, ferch John, arglwydd Beauchamp (o Hache) Cafodd dir Llandymor yng Ngŵyr yn ôl yn 1336, yr oedd yn y gwarchae ar Calais yn 1346, ac yn 1337 rhoddwyd iddo wardaeth castell brenhinol Aberteifi a'r swydd o senesgal Sir Aberteifi am ei oes. Y mae'n debyg iddo farw yn 1349. Dilynwyd Gilbert IV gan ei fab, GILBERT V. Ychydig a wyddys amdano. Y mae'n debyg iddo farw'n ddiblant. Aeth yr eiddo yn ôl i RICHARD II, mab Payn III, a fu yntau hefyd farw'n ddi-blant, ac, y mae'n debyg, yn ddibriod. Gyda'i farw ef daeth llinell uniongyrchol y teulu i ben a disgynnodd yr eiddo trwy CATHERINE, merch Payn III, i Syr Roger Berkerolles, East Orchard. Yr oedd ym Morgannwg lu o deuluoedd eraill yn dwyn yr enw - rhai ohonynt yn ddisgynyddion meibion iau a rhai ohonynt, yn fwy na thebyg, yn anghyfreithlon o ran eu cychwyn.

Awdur

Henry John Randall, (1877 - 1964)

Ffynonellau

G. T. Clark, Limbus Patrum Morganiae et Glamorganiae (1886) - er bod y manylion a roddir gan Clark yn our gymysglyd mewn rhai mannau
ibid., Cartae et Alia Munimenta quae ad Dominium de Glamorgan pertinent (1910)
L. D. Nicholl, The Normans in Glamorgan, Gower and Kidweli (Caerdydd 1936)
J. Conway Davies, 'Ewenny Priory. Some recently-found records,' yn Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, iii

Dolenni Ychwanegol

Wikidata: Q19899949

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/