WILLIAMS, DAVID (1738 - 1816), llenor a phamffledydd gwleidyddol

Ganwyd yn 1738 yn Waunwaelod (y Carpenters' Arms yn ddiweddarach), plwyf Eglwysilan, gerllaw Capel Watford, ar ochr heol (nid y briffordd) yn arwain o Gaerffili i Gaerdydd. William David (un o ddychweledigion Howel Harris), a aned yn Llwynybarcud, plwyf Llanharry, oedd ei dad. Cafodd ei addysg mewn ysgol a gedwid yn y gymdogaeth gan David Williams (1709 - 1784). Yn unol â dymuniad a wnaeth ei dad ar ei wely marw (1752) penderfynodd David Williams fyned i'r weinidogaeth Anghydffurfiol. O 1753 hyd 1757 bu'n efrydydd yn academi Caerfyrddin. Yn y cyfnod hwn yr oedd yr academi yn nodedig am anuniongrededd, a dylanwadodd hyn, yn ddiamau, ar syniadau Williams. Bu'n gweinidogaethu yn olynol yn Frome (1759-61), Exeter (1761-9), a Highgate, Middlesex (1769-73). Gadawodd y weinidogaeth, oherwydd fod y cyflog a dderbyniai yn annigonol iddo dreulio'r math o fywyd a ewyllysiai ef.

Yr oedd eisoes wedi sgrifennu ar gwestiwn gwella gwasanaethau crefyddol ac ar y chwaraedy pan agorodd, yn 1773, ysgol breswyl gostus yn Lawrence Street, Chelsea. Yr oedd bellach yn briod; enw ei wraig oedd Mary Emilia. Ar 9 Rhagfyr 1774 ganwyd merch iddynt, a enwyd yn Emilia, ac ar yr ugeinfed o'r un mis bu farw y wraig. Bedyddiwyd yr eneth ar 12 Chwefror 1775 eithr ni chlywir mwy amdani; y mae'n bosibl iddi farw pan oedd yn blentyn. Pan gollodd ei wraig rhoes Williams yr ysgol i fyny. Yr oedd eisoes, fodd bynnag, wedi sgrifennu ei Treatise on Education, 1774.

Yr oedd ysgrifeniadau Williams wedi tynnu sylw Benjamin Franklin, a gafodd loches ' from a political storm ' ar un achlysur yn nhŷ Williams yn Chelsea. Ffurfiodd y ddau y 'Thirteen Club,' yn cynnwys nifer o ddeistiaid, ac ysgrifennodd Williams iddynt ei lyfr, A Liturgy on the Universal Principles of Religion and Morality, 1776. Cafodd y gwaith hwn ei ganmol gan Frederick II, Voltaire, a Rousseau. Pan ymddangosodd y llyfr sylfaenodd Williams ' cult of nature ' mewn capel yn Margaret Street, Cavendish Square. Eithr yr oedd Franklin wedi dychwelyd i America erbyn hyn, a throes llawer o'r addolwyr yn anffyddwyr; a bu'r arbrawf yn fethiant.

Ysgrifennodd Williams Letters on Political Liberty , 1782, i amdiffyn y trefedigaethwyr yn America; yn hwn yr oedd yn cefnogi program o ddiwygiad gwleidyddol a oedd yn radicalaidd iawn. Cyfieithwyd y llythyrau hyn yn Ffrangeg gan Brissot a daeth yr awdur yn enwog yn Ffrainc o'u plegid. Ym mis Hydref 1792 gwnaethpwyd ef yn ddinesydd Ffrengig, a gwahoddwyd ef i Baris i gynorthwyo yn nhynnu allan gynllun cyfansoddiad Girondaidd. Arhosodd ym Mharis o ddechrau mis Rhagfyr 1792 hyd ddechrau mis Chwefror 1793, a phan ddychwelodd gofynnodd Le Brun, gweinidog tramor Ffrainc, iddo gyflwyno cynigiadau heddwch.

Cynhaliai Williams ei hun trwy gymryd disgyblion preifat (amryw ohonynt yn wŷr a ddymunai chwarae rhan mewn bywyd cyhoeddus ond na chawsent ond ychydig addysg), trwy draddodi darlithiau cyhoeddus, a thrwy wneuthur gwaith llenyddol am dâl. Ei waith mwyaf ei faint oedd ei History of Monmouthshire, 1796. Ymwelodd a Ffrainc ar ôl heddwch Amiens, yn ôl pob tebyg ar gais Llywodraeth Prydain, a chynhyrchodd adroddiad (mewn llawysgrif) ar gyflwr syniadaeth y cyhoedd ynglŷn â Bonaparte.

Prif hawl Williams i enwogrwydd ydyw iddo sefydlu y Royal Literary Fund i gynorthwyo awduron anghennus; ar 18 Mai 1790 y cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y gronfa. Treuliodd ei flynyddoedd olaf yng nghartref y gronfa hon yn 36 Gerrard Square, Soho, ac yno y bu farw ar 29 Mehefin 1816.

Awdur

• Yr Athro Emeritus David Williams, (1900 - 1978)

Ffynonellau

• Y mae cofiant llawn i David Williams yn y Oxford Dictionary of National Biography wedi ei ysgrifennu gan Alexander Gordon
• yno rhestrir y rhan fwyaf o lyfrau Williams (cyhoeddodd tua 26)
• Defnyddiodd Gordon gofiant (anorffenedig) gan 'Morien,' a ymddangosodd yn y Cardiff Weekly Mail, 31 Mai 1890
• Ceir llawer o fanylion bywgraffyddol mewn erthygl ddienw (Dr. T. W. Thomas a'i hysgrifennodd) yn Pebyll Seion. Hanes Ymdaith Cynnulleidfaoliaeth yn y Watford, Groes Wen, Tonyfelin, Rhydri, Caerffili, Glandwr Taf, Senghenydd, Llanbradach, Abertridwr. Gyda darluniau o leoedd nodedig a Phersonau Enwog (Caerdydd 1904) (gol. Tawelfryn Thomas ac E. Bush), 1904
• Ceir manylion bywgraffyddol ychwanegol gan H. Prosser mewn erthygl ('David Williams') yn Wales, the National Magazine for the Welsh People, 1912
• Y mae llyfr E. V. Lucas, Williams, David, Founder of the Royal Literary Fund (Llundain 1920), 1920, yn delio â chysylltiad Williams â'r gymdeithas honno
• Y mae ysgrifennwr yr erthygl bresennol yn awdur yr erthyglau canlynol: (a) 'The missions of David Williams and James Tilly Matthews to France (1793),' yn The English historical review, 1938, yn delio â chysylltiadau Williams a Ffrainc
• (b) 'Franklin's Religious Ideas,' yn American Historical Review, 1938
• a (c) 'Un document inédit sur la Gironde,' yn Annales historiques de la Révolution Francaise, 1938
• Gweler hefyd H. G. Jones, 'Shôn Gwialan,' yn Trafodion Cymdeithas Hanes Sir Gaernarfon, 1940, ac O. Llew Owain, 'Pwy ydoedd “Shôn Gwialan”?,' yn Y Traethodydd, 1947 - dwy erthygl yn delio ag ymosodiad David Williams ar esgob Bangor, a wnaethpwyd ar gymhelliad William Thomas, Llanidan
• Y mae llawysgrifau David Williams yn Llyfrgell Rydd Caerdydd a'r Llyfrgell Genedlaethol yn Aberystwyth, eithr ni wyddys pa beth a ddigwyddodd i'r papurau y dywed 'Morien' (a'rOxford Dictionary of National Biography) eu bod ar y pryd ym meddiant Joseph Evans, The Bank, Caerffili

Darllen Pellach

• Erthygl Wicipedia: David Williams

Dolenni Ychwanegol

• VIAF: 73964724
• Wikidata: Q3018998

Dyddiad cyhoeddi: 1953

Hawlfraint Erthygl: http://rightsstatements.org/page/InC-RUU/1.0/